Dagblaðið Vísir - DV - 23.05.2014, Blaðsíða 16

16 Fréttir Helgarblað 23.–26. maí 2014
Stefnan að halda landinu lokuðu
n Óttinn við hryðjuverk grundvöllur núgildandi útlendingalaga n Forstjóri Útlendingastofnunar kannast ekki við neina stefnu n Stjórnmálafræðingur segir Ísland loka á útlendinga
E
r til stefna í útlendingamál-
um á Íslandi? Þannig spurði
einn þeirra mótmælenda
sem ræddu við Kristínu
Völundardóttur, forstjóra
Útlendingastofnunar, mánudaginn
12. maí. Kristín hikaði eilítið en
svaraði svo: „Engin skrifleg. Stefna
stjórnvalda felst í lögum. Lögin
eiga að endurspegla stefnu stjórn-
valda.“ Mótmælendur voru komn-
ir á fund Kristínar vegna handtöku
Izekor Ozasee, eiginkonu Gísla Jó-
hanns Grétarssonar, sem vísa átti
úr landi á grundvelli Dyflinnar-
reglugerðarinnar. Í kjölfar mót-
mæla og fjölmiðlaumfjöllunar var
Osazee leyst úr haldi og ákvörðun
um brottvísun afturkölluð á með-
an yfirvöld setja sér stefnu í mál-
um hælisleitenda sem giftir eru ís-
lenskum ríkisborgurum.
Þetta var ekki í fyrsta skipti
sem forstjóri Útlendingastofnunar
hefur þurft að svara fyrir
umdeildar ákvarðanir stofnunar-
innar. Þrátt fyrir að viðurkenna að
engin skrifleg stefna væri til í mál-
efnum útlendinga og flóttafólks
sagði hún innanríkisráðuneytið
setja stefnuna í málaflokknum:
„Stefnan í þessum málum liggur
alltaf fyrst og fremst í ráðuneytinu.“
Hún svaraði því ekki hvort stefnan
í málefnum útlendinga og flótta-
fólks gengi út á það að halda sem
flestum frá landinu en kvaðst hins
vegar þeirrar skoðunar að eðlileg-
ast væri að orða stefnu íslenskra
stjórnvalda opinberlega.
En hvernig væri sú stefna
orðuð? Hvað felst í henni? Og
hvers vegna hefur hún ekki verið
sett niður á blað? DV hefur síðasta
árið fjallað ítarlega um málefni
þeirra útlendinga sem eiga hvað
erfiðast uppdráttar í íslensku sam-
félagi en það eru hælis leitendur
og flóttafólk sem er svo gott sem
réttindalaust hér á landi. Blaðið
hefur flutt hundruð frétta af tvístr-
un fjölskyldna, handahófskenndri
húsleit, vafasömum aldursgrein-
ingum, ólöglegum brottvísunum,
mótmælasvelti, rasískum
ummælum lögreglumanna, leka
persónuupplýsinga úr innanrík-
isráðuneytinu, persónunjósnum
og fjöldahandtöku á heimili hæl-
isleitenda, svo eitthvað sé nefnt. Í
ljósi þess að forstjóri Útlendinga-
stofnunar leitar eftir stefnu í
málaflokknum er ekki úr vegi að
grennslast fyrir um hvað liggi á bak
við orðleysi íslenskra yfirvalda í
málefnum útlendinga.
Útlendingum
haldið frá landinu
Eiríkur Bergmann Einarsson, dós-
ent í stjórnmálafræði við Há-
skólann á Bifröst, segir íslensk
stjórnvöld ávallt hafa rekið mjög
harða útlendingastefnu. „Kjarni
útlendingastefnunnar hefur
alltaf verið sá að takmarka flæði
útlendinga til landsins. Grunnur
stefnunnar er sá að halda fólki
úti.“ Með aðild Íslands að evrópska
efnahagssvæðinu hafi landið opn-
ast fyrir íbúum Evrópu en orðið
þeim mun lokaðra fyrir fólki utan
EES. „Þá var öllum nánast sjálf-
krafa meinaður aðgangur að
landinu, nema þeir hafi alveg sér-
stakar ástæður, séu sérfræðingar á
einhverju sviði eða með fjölskyldu-
tengsl við íslenska ríkisborgara.
Það hefur reynst fólki alveg óhemju
erfitt að fá dvalar- og atvinnuleyfi á
landinu vegna þess að þessi stefna
hefur verið keyrð mjög harkalega.“
Eiríkur segir þetta sjást mjög
skýrt þegar kemur að hælisleit-
endum og flóttafólki sem hér leit-
ar hælis. „Íslensk yfirvöld hafa
lengi skákað í skjóli Dyflinnar-
reglugerðarinnar sem veitir að-
ildarríkjum heimild til þess að vísa
hælis leitendum aftur til þess lands
innan Schengen sem þeir komu
fyrst til. Stundum hafa stjórnvöld
látið í það skína að þetta sé einhver
almenn regla sem öll ríki fylgja en
það er ekki svo, þetta er einungis
heimild.“ Aðspurður hvaða ástæð-
ur gætu legið að baki þessari hörðu
útlendingastefnu segir Eiríkur að
það sé einfaldlega staðreynd að á
Íslandi hafi „alltaf verið ákveðinn
ótti við mikinn straum útlendinga.“
Ótti við hryðjuverk
Útlendingastofnun er ein af undir-
stofnunum innanríkisráðuneyt-
isins og starfar samkvæmt lög-
um um útlendinga. Stofnunin
var sett á fót sem deild innan lög-
reglunnar árið 1937 í kjölfar sam-
þykktar nýrra laga „um eftirlit
með útlendingum.“ Allt til ársins
2002 hét stofnunin Útlendinga-
eftirlitið en nafninu var breytt í
Útlendingastofnun með nýjum
lögum „um útlendinga“ sem tóku
gildi árið 2002. Þrátt fyrir að nokkr-
ar breytingar hafi verið gerðar á
lögunum síðan þá eru núgildandi
útlendingalög að stofninum til frá
árinu 2002.
Með hliðsjón af spurningunni
um það hvaða stefna liggi til
grundvallar útlendingamálum
á Íslandi er áhugavert að líta til
þess hvaða ásetningur hafi búið
að baki setningu nýrra laga um
útlendinga árið 2002: „Atburðirn-
ir í Bandaríkjunum þann 11.
september sl. umbreyttu heims-
myndinni og knúðu ríki til þess
að grípa til allra tiltækra úrræða í
baráttunni gegn hryðjuverkastarf-
semi, sem er orðin raunveruleg
ógn við heimsfriðinn. Einn þáttur
í þeirri viðleitni er endurskoðun
laga og reglna um útlendingamál-
efni víða á Vesturlöndum,“ sagði
Sólveig Péturs dóttir, þáverandi
dómsmálaráðherra, í ræðu sem
hún flutti á Alþingi þann 5. febrú-
ar 2002 þegar hún fylgdi frumvarp-
inu úr hlaði.
„Undirbúa ódæðisverk
sín óáreittir“
Í máli ráðherrans kom fram að
frumvarpið væri liður í viðeig-
andi ráðstöfunum „til að ganga úr
skugga um að þeir sem sækja um
hæli hafi ekki tekið þátt í hryðju-
verkastarfsemi áður en ákvörðun
er tekin um veitingu hælis […]
Með þessu hefur verið reynt að
sporna við því að hryðjuverka-
menn úr fjarlægum heimshlutum
hreiðri um sig í Evrópuríkjum og
myndi jafnvel net umfangsmikillar
hryðjuverkastarfsemi þar sem þeir
undirbúa ódæðisverk sín óáreittir
jafnvel árum saman.“ Þess má geta
að eftir því sem DV kemst næst
hefur enginn þeirra sem sótt hef-
ur um hæli hér á landi frá því lögin
voru sett verið grunaður um tengsl
við hryðjuverkastarfsemi.
Til þess að rökstyðja mál sitt
frekar benti ráðherrann á að verið
væri að setja strangari og harðari
reglur í málefnum útlendinga í ná-
grannalöndunum. „Við verðum
að hafa í huga að allt þetta getur
haft áhrif á okkar litla samfélag. Ef
einar dyr lokast leiðir af sjálfu sér
að ásókn eykst í þær dyr sem enn
standa opnar. Strangari reglur í
Danmörku eða Noregi, þar sem
einnig er stefnt að endurskoðun,
munu því vafalaust auka líkur á
að útlendingum fjölgi hér á landi.
Þetta er veruleiki sem við verðum
að horfast í augu við og jafnframt
að gera upp við okkur hvernig við
ætlum að takast á við þessar að-
stæður.“
Jón Bjarki Magnússon
jonbjarki@dv.is
Níu fengu hæli
Sé miðað við höfðatölu ættum við að veita 425 manns hæli árlega
128 hælisleitendum var synjað um
hæli hér á landi á fyrstu níu mánuðum
síðasta árs. Þetta kemur fram í yfirliti
Útlendingastofnunar yfir fjölda afgreiddra
hælisumsókna á tímabilinu 1. janúar til
30. september 2013. Þar kemur jafnframt
fram að 137 umsóknir hafi verið afgreiddar
á þessu tímabili. Af þeim fengu níu viður-
kennda stöðu flóttamanns eða dvalarleyfi
af mannúðarástæðum, eða 6,5 prósent
umsækjenda. Þetta þýðir að 93,5 prósent-
um hælisleitenda var synjað um hæli hér á
landi á fyrstu níu mánuðum síðasta árs, en
það er töluvert hátt hlutfall sé miðað við
nágrannalöndin.
Í skýrslu sem Evrópustofnun grundvallar-
mannréttinda vann um hælisumsóknir í
Danmörku árið 2009 kemur til að mynda
fram að 29,5 prósent hælisleitenda
hefðu fengið hæli í landinu. Hanna Birna
Kristjánsdóttir innanríkisráðherra var
sérstaklega spurð út í þessar tölur á
Alþingi síðastliðið haust en hún svaraði
því til að málin væru ekki sambærileg þar
sem flestir sem hingað koma heyri undir
Dyflinnarreglugerðina.
Katrín Theódórsdóttir lögmaður sagði
í Kastljósi þann 3. apríl síðastliðinn að
Ísland stæðist langt í frá samanburð
við hin Norðurlöndin þegar kemur að því
hversu mörgum sé veitt hæli. Þannig
benti hún á að 42 þúsund manns hefðu að
jafnaði sótt um hæli á Norðurlöndunum
á árunum 2003–2011. Á sama tímabili
hefðu um 62 einstaklingar sótt hér um
hæli árlega. „Á þessu sjáum við að það eru
bara 0,30 prósent sem skila sér til Íslands
[…] Ef við tökum mið af höfðatölunni þá
værum við að veita um 425 manns hæli ef
við stöndum okkur jafn vel og Svíarnir, en
höfum verið að veita 10–12 manns.“
Hart sótt að ráðherra Mikið hefur verið um mótmæli í innanríkisráðuneytinu að undan-
förnu vegna málefna útlendinga. Ráðuneytið er nú til rannsóknar hjá lögreglu fyrir leka á
persónuupplýsingum um hælisleitendur til fjölmiðla. Mynd SigtryggUr Ari
Beðið eftir niðurstöðu
Oft og tíðum þurfa hæl-
isleitendur að bíða í nokkur
ár eftir svari við hælisum-
sóknum þeirra. Það byggir
oftast á því að þeim skuli
vísað úr landi á grundvelli
heimildar í Dyflinnarreglu-
gerðinni.
„Ég held hins vegar
að lífsviðhorf
flestra – orðanleg lífs-
viðhorf – séu að fólk eigi
að jafnaði að fá að vera
þar sem það vill vera.
Fólki haldið úti Stjórnmálafræðingur-
inn Eiríkur Bergmann Einarsson segir
útlendingastefnu íslenskra yfirvalda
alltaf hafa gengið út á að takmarka flæði
útlendinga til landsins.