Lögmannablaðið - 01.10.2013, Blaðsíða 13

lögmannaBlaÐiÐ tBl 03/13 13
en birtingu dóma sé fengin sérstök
lagastoð í réttarfarslögum, sbr. 16. gr.
sakamálalaga og 14. gr. einkamálalaga.
Birtingarmynd réttlætisins
rök fyrir birtingu dóma á netinu varða
sýnileika réttarkerfisins, að almenningur
geti metið það hvort refsing teljist
hæfileg fyrir tiltekinn verknað. Sumir
viðmælenda Lögmannablaðsins telja að
sé ekki hægt að lesa það úr dómum,
rofni tengslin við réttláta niðurstöðu
dóms. Birtingarmynd réttlætisins hverfi
þegar almenningur getur ekki lengur
lagt mat niðurstöðu dómara því það sé
mikilvægt í réttarríki að sjá réttlætinu
fullnægt. Þá sagði Hjálmar jónsson,
formaður Blaðamannafélags Íslands, í
umfjöllun rúv 9. september síðastliðinn
að félagið legðist alfarið gegn nýju
reglunum því þær legðu stein í götu
upplýsingamiðlunar.
Sumir telja að með því að afmá
nöfn hlífi dómstólar brotamönnum
og veiti þeim skjól. Einn þeirra sem
hafa tjáð sig á samfélagsmiðlunum er
jónas Kristjánsson, fyrrverandi ritstjóri.
Í grein sem hann ritaði á bloggsíðu sína
www.jonas.is 6. september síðastliðinn
telur hann að dómsúrskurðir séu smám
saman að verða einkamál dómara
og dæmdra. verið sé að stefna að
niðurskurði gegnsæis hjá „ljósfælnum
eigendum valdsins“ eins og hann orðar
það; „dómarar vilja vera í friði með sín
mál og virðast komast upp með það,“
skrifar hann.3
sér ekki tilgang með
nafnleynd
ingimundur Einarsson dómstjóri segir
Héraðsdóm reykjavíkur hvorki hafa
fjármagn né mannafla til að afmá nöfn í
dómum. „Eins og staðan er í dag tel ég
að ekki sé hægt að bæta fleiri verkefnum
á starfsfólk dómsins, en augljóst er að
verkefni sem þetta felur í sér aukið álag
á starfsfólk. við höfum heldur ekki yfir
að ráða hugbúnaði sem gæti leyst þetta
verkefni svo öruggt sé.“
ingimundur hefur ennfremur miklar
efasemdir um nýju reglurnar: „Ég hef
sérstaklega bent á að það skjóti skökku
við að hafa nafnleynd í einkamálum þar
sem reglan er sú að þinghöld í þeim
málum eru nánast undantekningalaust
öllum opin. Ég sé heldur ekki tilganginn
með slíkri nafnleynd þar sem Hæstiréttur
viðhefur ekki þá aðferð sem ætlunin er
að taka upp hjá héraðsdómstólunum. Sé
máli áfrýjað eða það kært til Hæstaréttar
má því að óbreyttu ætla að þar birtist
þau nöfn sem starfsfólk héraðsdóms
hafði mikið fyrir að afmá úr héraðsdómi.
jafnframt óttast ég að ekki verði sama
gagn að birtum dómum og áður, þar
sem erfitt kann að reynast að ráða í
á hverju niðurstaða dómsins byggist.
raunar hef ég velt því mér hvort nýju
reglurnar séu ekki skref í þá átt að hætta
alveg birtingu dóma á netinu, og hvort
ekki sé þá rétt að taka skrefið til fulls.
En það er annað mál.“
eins og nauðsyn ber
í lýðræðisríki ... segir
hæstiréttur
Sérstakar reglur gilda um útgáfu
hæstaréttardóma sem samþykktar
voru í desember 2002. raunar segir á
heimasíðu Hæstaréttar að dómar séu
birtir án endurgjalds í þeim tilgangi „... að
þeir geti verið aðgengilegir lögmönnum
og almenningi, eins og nauðsyn ber til
í lýðræðisríki.“4 Að sögn Þorsteins A.
jónssonar skrifstofustjóra Hæstaréttar
hefur engin umræða átt sér stað meðal
hæstaréttardómara um breytingar á
birtingu dómanna. Hæstiréttur hefur
birt dóma á heimasíðu sinni frá ársbyrjun
1999 ásamt héraðsdómum sem hafa
verið til endurskoðunar. Í fyrrnefndum
reglum er kveðið á um að í opinberum
málum skuli nafnleyndar gætt um aðra
en ákærða en ef ákærði er sýknaður
í máli, eða birting á nafni hans getur
talist andstæð hagmunum brotaþola,
skal nafnleyndar einnig gætt um
hann. jafnframt er nafnleyndar gætt
í einkamálum sem fjalla um viðkvæm
persónuleg málefni, s.s. forsjá barna
eða um aðra hagsmuni þeirra, um
lögræðissviptingu og nauðungarvistun,
um erfðir, slit hjúskapar og óvígðrar
sambúðar, og í málum þar sem fjallað
er um viðkvæmar heilsufarsupplýsingar.
Svo getur forseti Hæstaréttar að öðru
leyti ákveðið nafnleynd í einstökum
málum ef sérstakar ástæður mæla með
því.5
að næra dómstól götunnar
Ekki eru allir á einu máli um hvað gera
skuli varðandi birtingu dóma á netinu og
vegast þar á persónuverndarsjónarmið
annars vegar og sýnileiki réttarkerfisins
hins vegar. Ljóst er að ef takmarka á
aðgengi að dómum héraðsdómstóla á
netinu, eða hætta birtingu þeirra, þurfa
dómarar, lögmenn, aðrir þeir sem starfa
í réttarkerfinu og fjölmiðlar að hafa
aðgang að gagnagrunni þar sem hægt
er að nálgast þá. Það er vissulega ekki
hlutverk dómstólanna að næra „dómstól
götunnar“, eins og einn viðmælenda
Lögmannablaðsins orðaði það, og velta
má fyrir sér hvort vandamálið felist í því
að of auðvelt aðgengi sé að dómum og
úrlausnum dómstóla á netinu. Kannski
er auðveldast að vera ekki að finna upp
hjólið og horfa til nágrannalanda okkar.
Eyrún Ingadóttir.
UMfJöllUn
ÞóRuNN guðmuNdSdóttiR HRL.
Ég tel sjálfsagt að birta alla dóma á netinu. Það er sjálfsögð
upplýsingagjöf og það er nauðsynlegt fyrir okkur lögfræðinga
að fylgjast með nýjum dómum. mér finnst hins vegar algjör
óþarfi að birta nöfn aðila – það hefur ekkert lögfræðilegt gildi.
3 http://www.jonas.is/page/3/. Prentað út 27. september 2013.
4 http://www.haestirettur.is/baeklingur/blad15. Prentað út 27. september 2013.
5 „reglur um útgáfu hæstaréttardóma“ frá 17. desember 2002.