Úr þjóðarbúskapnum - 01.06.1962, Page 76

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
skatttekna, eins og Afengis- og tóbaksverzlun
ríkisins,, Viðtækjaverzlun ríkisins, Tjarnarbíó
(Háskólabíó) og Happdrætti Háskólans.
Loks eru þau fyrirtæki, sem eru reglulegs
styrks þurfi. Þeim er ætlað að vera viðkom-
andi starfsemi til styrktar eða að styrkja að-
stöðu þeirra, er við þau skipta. Til þeirra telj-
ast Þjóðleikhúsið, Sinfóníuhljómsveitin, Skipa-
útgerð ríkisins, Ferðaskrifstofa ríkisins og flug-
vellir og flughafnir.
Til ríkisfyrirtækja í skilningi þjóðhagsreikn-
inga teljast ýmsar stofnanir eða deildir, sem
eru ekki lögformlega sérstök fyrirtæki né held-
ur talin til þeirra í daglegu tali. Þær starfs-
deildir ríkisins, er fást við mannvirkjagerð:
vega- og brúagerð, hafnagerð, flugvallagerð,
raforkuvirkjanir og byggingar, falla undir hinn
fyrst greinda flokk ríkisfyrirtækja. Rannsókn-
ar- og leiðbeiningastarfsemi og önnur þjónusta
ríkisins við ákveðna atvinnuvegi telst og til
ríkisfyrirtækja, en kostnaðarvirði endurgjalds-
lausrar þjónustu þeirra telst styrkur til at-
vinnuveganna, sem í hlut eiga.
Eins og þegar er tekið fram, fellur starfsemi
ríkisfyrirtækjanna utan þess töfluverks um rík-
isbúskapinn, sem hér er sett fram. Sýnd eru
aðeins fjárhagsleg skipti þeirra við ríkið, en
þau skipti geta falið í sér mest alla veltu
þeirra, t. d. vegagerðar.
Straumarnir og tímamörk þeirra
Aðalbyggingu hugtakakerfisins mynda geir-
arnir og straumarnir milli þeirra. Straumarnir
eru þannig skilgreindir, að þeim megi skipa
saman í reikninga, er gefi þýðingarmiklar upp-
lýsingar um efnahagsafkomu geiranna og alls
þjóðarbúskaparins. Allar hagstærðir eru ýmist
stofnar eða straumar. Stofnarnir eru kyrrstæð-
ir fjármunir eða réttindi, gerð upp reiknings-
lega á ákveðnu andartaki, á ákveðnum tíma-
mörkum. Þegar stofnarnir myndast, eyðast eða
skipta um eigendur, eiga sér stað straumar.
Mæling straumanna verður að miðast við
ákveðin tímabil, milli tveggja tímamarka,
venjulegast ár. Allar færslur í bókhaldi, og þá
einnig í þjóðhagsreikningum, eru í eðli sínu
mæling strauma, en stofnstærðirnar eru gerð-
ar upp eftir reikningunum á tímamörkum.
I fullkomnu reikningshaldi innan peninga-
hagkerfis eru jafnan tvö straumakerfi að verki,
sitt í hvorum fleti, ef svo má segja, og með
gagnstæðar stefnur. Hvort þeirra um sig er
fullkomin andhverfa eða spegilmynd hins.
Annað er myndað af raunvirðastraumunum,
vörum, þjónustum, vinnu, fjármagnsnotkun o.
þ. h., en hitt er myndað af fjárstraumunum,
er einnig mætti kalla greiðslustrauma eða pen-
ingastrauma, þ. e. af reiðu fé, færslum á
greiðslufjárreikninga og öðrum óhlutbundnum
réttindum, tilgreindum í hinni almennu pen-
ingaeiningu. Menn geta haft skipti á fjárrétt-
indum, þannig að tveir fjárstraumar mætist án
þess að hreyfa við raunvirðakerfinu. Sé hins
vegar skiptst á hlutum, sem peningamat er
lagt á, er sú hugsun lögð til grundvallar, að
hvorri hlutarafhendingunni um sig mótsvari
jafn hár fjárstraumur. Sumir straumar líta út
sem einhliða fjárstraumar, án mótframlags.
Þetta eru tilfærslurnar. Mótvirði þeirra er þó
fært sem hluti af kerfi raunvirðastraumanna,
sem hliðstæða tekjustraumanna og í og með
sem leiðrétting þeirra.
Töfluverkinu er skipt í tvær hliðar, innhlið
og úthlið, eftir tveim straumstefnum. Nafn-
gift hliðanna miðast við stefnu fjárstraumanna.
I innhlið eru færð öll þau skipti, er leiða til
þess, að fjárstraumar liggi til rikisins, en í út-
hlið þau, er beina þeim frá ríkinu. Flokkun
og heiti hinna einstöku liða fara þó eftir
hugtakaskipan raunvirðastraumanna, sem
mótsvara greiðslunum, nema um hrein fjár-
magnsviðskipti á báða bóga sé að ræða. Slík
skipti eru færð undir flokk fjármagnshreyf-
inga.
Nátengd þessu er spurningin um það, á
hvaða stigi eða grundvelli skráning straumanna
fer fram. Hin almennasta regla er að skrá alla
74