Náttúrufræðingurinn - 2011, Blaðsíða 17

69
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Náttúrufræðingurinn 81 (2), bls. 69–81, 2011
Ásrún Elmarsdóttir, Bjarni D. Sigurðsson, Edda S. Oddsdóttir, Arne Fjellberg,
Bjarni E. Guðleifsson, Borgþór Magnússon, Erling Ólafsson, Guðmundur
Halldórsson, Guðmundur A. Guðmundsson, Guðríður G. Eyjólfsdóttir,
Kristinn H. Skarphéðinsson, María Ingimarsdóttir og Ólafur K. Nielsen
Ritrýnd grein
Áhrif skógræktar á
tegundaauðgi
Þekkt er að nýskógrækt, sem og náttúruleg dreifing skóga, getur valdið
breytingum á vistkerfum og haft áhrif á tegundaauðgi. Hér á landi hefur
skort rannsóknir á breytingum sem verða er skógur vex upp við sjálf-
sáningu birkis eða gróðursetningu annarra trjátegunda. Tegundaauðgi er
algengur mælikvarði á líffræðilega fjölbreytni en eitt af meginmarkmiðum
náttúruverndar er að viðhalda henni. Oftar en ekki er litið til líffræðilegrar
fjölbreytni þegar meta á gæði vistkerfa. Í verkefninu SKÓGVIST voru áhrif
skógræktar á tegundaauðgi fimm lífveruhópa rannsökuð á mismunandi
aldri ólíkra skógargerða (sjálfsáinna birkiskóga og gróðursettra síberíu-
lerki-, stafafuru- og sitkagreniskóga). Niðurstöðurnar voru bornar saman
við tegundaaugði í beittu mólendi. Þannig gafst gott tækifæri til að kanna
áhrif skógræktar á einn meginþátt líffræðilegrar fjölbreytni. Helstu niður-
stöður voru að enginn marktækur munur væri á heildartegundaauðgi
mólendis og mismunandi skógargerða. Hins vegar skipti aldur eða fram-
vindustig skóga miklu máli þegar tegundaauðgi þeirra var metin óháð
skógargerð. Þannig var marktæk aukning (ungir skógar), fækkun (skógar
á myrkvaskeiði) og því sem næst óbreytt ástand (eldri skógar) í tegunda-
auðgi samanborið við mólendi. Einnig kom fram að þó að tegundaauðgi
væri að jafnaði óbreytt þá brugðust einstakir lífveruhópar mismunandi við
þegar skógur óx upp á mólendi. Tegundum jarðvegsdýra og sveppa fjölg-
aði, tegundum plantna fækkaði en fjöldi tegunda fugla og hryggleysingja
á yfirborði stóð í stað. Niðurstöðurnar sýna að nauðsynlegt er að rannsaka
nokkra lífveruhópa sem gegna mismunandi hlutverki í vistkerfi og einnig
mismunandi framvindustig þegar meta á áhrif skógræktar eða annarrar
landnotkunar á líffræðilega fjölbreytni.
Inngangur
Nokkuð hefur verið fjallað um áhrif
skógræktar á líffræðilega fjölbreytni
hér á landi undanfarin ár.1,2 Til
þessa hefur þó skort heildstæð
gögn til að bera ólíka hópa lífvera
sem byggja skóglaust land saman
við hópa sem byggja mismun-
andi skógargerðir. Árið 2002 hófst
umfangsmikið rannsóknaverkefni,
SKÓGVIST, þar sem rannsökuð
voru áhrif skógræktar á lífríkið.
SKÓGVIST var samvinnuverkefni
Rannsóknastöðvar skógræktar á
Mógilsá, Náttúrufræðistofnunar
Íslands og Landbúnaðarháskóla
Íslands. Í þessari grein er fjallað
um niðurstöður verkefnisins um
áhrif skógræktar á líffræðilega fjöl-
breytni en tvö mikilvæg markmið
náttúruverndar eru að viðhalda
líffræðilegri fjölbreytni og vernda
búsvæði tegunda (sjá ramma um
líffræðilega fjölbreytni).
Við skipulagða skógrækt eða
sjálfsáningu skóga verða breytingar
á vistkerfi. Breytingarnar felast
einkum í því að trén draga úr því
ljósi sem nær til jarðar, auk þess sem
hitafar, jarðraki, magn lífræns efnis
og frjósemi svæða getur breyst.3 Líf-
veruhópar bregðast á mismunandi
hátt við þessum breytingum. Hvort
tegundum fjölgar eða fækkar getur
í senn verið háð hlutverki þeirra í
vistkerfinu, hverskonar land er tekið
til skógræktar og hvaða trjátegundir
verða ríkjandi.4,5,6,7
Skömmu fyrir aldamótin 1900
hófst skipulögð skógrækt hér á
landi þegar trjám var plantað á Þing-
völlum og trjáræktarstöð stofnuð á
Akureyri.8 Eitt af fyrstu markmið-
unum var að vernda birkiskóga sem
fyrir voru í landinu en jafnframt
var hafin gróðursetning innfluttra
trjátegunda í litlum mæli.9 Þegar líða
tók á tuttugustu öldina jókst áhugi
manna á ræktun innfluttra tegunda
og hafa ýmsar trjátegundir verið
reyndar. Síðustu tvo áratugi hefur
skógrækt aukist mikið hérlendis,
ekki síst með tilkomu landshluta-
bundnu skógræktarverkefnanna10
og landgræðsluskógaverkefnisins,11
auk þess sem áhugi almennings á
skógrækt hefur aukist. Samkvæmt
nýlegum mælingum þekja skógar
(óháð trjáhæð) um 1,5% af heildar-
flatarmáli Íslands og eru ræktaðir
skógar um fimmtungur þess flatar-
máls, eða 0,3% landsins.12 Árlega
eru gróðursettar um 5,5 milljónir
skógarplantna og þar af er birki
(Betula pubescens) um þriðjungur.13
Aðrar algengar tegundir eru síberíu-
lerki (Larix sibirica), sitkagreni
81_2#profork070711.indd 69 7/8/11 7:41:29 AM