Náttúrufræðingurinn - 2011, Síða 21

125
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Fjörumór
3. mynd. Einfaldað snið í jarðlögin í Hofsvík neðan Sjávarhóla. – Simplified cross section in the Sjávarhólar rockslide at the shore of
Hofsvík bay.
4. mynd. Fjörumórinn fram undan Sjávarhólum á stórstraumsfjöru 21. febrúar 2011.
Akrafjall sést í fjarska, Grundarhverfi nær. – The submerged peat on the Sjávarhólar
rockslide at the low tide of February 21st, 2011. Ljósm./Photo: Árni Hjartarson.
falleg gönguleið á Kerhólakamb og
gömul smalamannaleið (2. mynd).
Í Esjuhlíðum er berghlaupsurðin
mjög hulin skriðum og aurkeilum,
en þó má auðveldlega rekja mið-
hluta hennar allt niður að strönd.
Jaðrar hennar til hliðanna eru hins
vegar óljósir og víða ósýnilegir. Yngri
skriður liggja upp að þeim. Yfirborð
urðarinnar er mjög máð. Hún hefur
verið stórgrýtt og allt frá sjó og upp
í hlíð eru stór björg og bergkastalar
áberandi innan um smærri mulning.
Urðarjaðarinn niðri á láglendinu er
hulinn þykkum mýrarjarðvegi. Þar
hafa mýrar verið ræstar fram og
gerðar að túnum. Suðurjaðar urð-
arinnar (innri jaðar) er við Árós, þar
sem Flóðará rennur í sjó. Norður-
jaðarinn er við ströndina vestur af
Skrauthólum. Áætlað er að fremstu
urðartoturnar séu 300–400 m undan
landi úti í Hofsvík. Sjávarurðin fer
á kaf á flóði en á fjöru myndar
hún áberandi skerjaklasa í víkinni.
Stærstu skerin eru í raun björg úr
hlaupinu, svo sem Skarfasker fram
undan Skrauthólum.
Flatarmál urðarinnar er um 2,0
km2, þegar sjávarurðin er tekin með
í reikninginn. Lengd hennar er um
2900 m og fallhæðin 725 m. Rúmtak
urðarinnar er illa þekkt en áætlað
hefur verið að hún sé um 15–20
milljónir rúmmetra, þar af 4 millj-
ónir í sjó.17 Allmikil byggð er á berg-
hlaupsurðinni, Skrauthólar I, II og
III, Sjávarhólar, Vindheimar og Horn.
Fyrrum voru þar einnig bæirnir
Öfugskelda og Sjávarhólakot.
Þegar lágsjávað er kemur í ljós
allmikill fláki af fjörumó ofan á
sjávarurðinni (sjá 2.–4. mynd). Mór-
inn þekur einungis lítinn hluta
urðarinnar og myndar aflangan
fláka samsíða ströndinni, um einn
hektara að stærð. Utar hefur hann
ekki fundist. Mórinn sést einnig í
sjávarbakkanum upp af fjörunni en
tengslin við fjörumóinn eru hulin
sandi.
Í Ferðabók Eggerts og Bjarna er
minnst á fjörumóinn við Sjávarhóla:
„Við sjávarmál á Kjalarnesi er um
fjöru tekinn upp mór, sem kallaður
er sjótorf. Hann logar vel, en í
honum snarkar, og af honum leggur
sterka brennisteinsfýlu. … Eldsneyti
þetta eyðileggur katla og potta úr
kopar á stuttum tíma, þannig að á
þá detta smágöt. … Þar eð trélurkar
finnast í fjörumónum, hlýtur hér
að hafa verið þurrlendi áður, sem
annað hvort hefir brotnað af sjávar-
gangi eða sigið í sjó.“ (Ferðabók I,
bls. 7–8.)18
Fjörumór ofan á hlaupinu og lag
urðartungunnar úti fyrir ströndinni
sýna að sjór hefur staðið lægra við
landið er urðin hljóp fram en hann
gerir nú. Hefði hún fallið við það
sjávarborð sem nú ríkir er ljóst að
flóðbylgja (tsunami) hefði borist um
Faxaflóa.17
81_3-4_loka_271211.indd 125 12/28/11 9:13:56 AM