Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2011, Side 36

Náttúrufræðingurinn - 2011, Side 36
Náttúrufræðingurinn 140 Þakkir Rannsóknir þessar hafa verið styrktar af Náttúrustofu Norðurlands vestra, Náttúrustofu Suðurlands, Náttúrufræðistofnun Íslands, Veðurstofu Íslands og CNRS GEOLAB í Clermont-Ferrand í Frakklandi. Sérstakar þakkir fá landverðir Vatnajökulsþjóðgarðs í Skaftafelli fyrir ánægjuleg samskipti og lipurð í að leysa úr málum okkar. Einnig hafa fjölmargir aðilar lagt leið sína með okkur að bergflóðinu og er þeim öllum þakkað kærlega fyrir aðstoðina. Sérstakar þakkir fær Dr. Erwan Roussel við Blaise Pascal-háskólann í Clermont-Ferrand í Frakklandi fyrir aðstoð við GIS-vinnu. Heim ild ir Þorsteinn Sæmundsson, Esther Hlíðar Jensen, Halldór G. Pétursson, 1. Decaune, A., Roberts, M., Ingvar A. Sigurðsson & Helgi Páll Jónsson 2008. Berghlaupið við Morsárjökul, 20. mars 2007. Vorráðstefna JFÍ, 30. apríl 2008. Ágrip erinda og veggspjalda. Jarðfræðafélag Íslands. Bls. 63–65. Þorvaldur Thoroddsen 1895. Ferð um Austur-Skaptafellssýslu og Múla-2. sýslur sumarið 1894. Andvari. 20 bls. Sigurður Þórarinsson 1952. Svigður á Morsárjökli. Jökull 2. 22–25.3. Ives, J.D. 2007. Skaftafell in Iceland. A thousand years of change. Orms-4. tunga, Reykjavík. 256 bls. Oddur Sigurðsson 2005. Variations of termini of glaciers in Iceland in 5. recent centuries and their connection with climate. Bls. 241–255 í: Iceland – Modern processes and past environments (ritstj. Caseldine, Russell, Harðardóttir and Knudsen) Elsevier, London. Oddur Sigurðsson 1998. Glacier variations in Iceland. Jökull 45. 3–25.6. Jóhann Helgason & Duncan, R.A. 2001. Glacial-interglacial history of the 7. Skaftafell region, southeast Iceland, 0–5 Ma. Geology 21. 179–182. Jóhann Helgason 2007. Berggrunnskort af Skaftafelli. Jarðfræðistofan 8. Ekra. Ólafur Björgvin Jónsson 1957. Skriðuföll og snjóflóð I. bindi – skriðuföll. 9. Norðri, Akureyri. 586 bls. Ólafur Björgvin Jónsson 1976. Berghlaup. Ræktunarfélag Norðurlands, 10. Akureyri. 623 bls. Árni Hjartarson 1982. Berghlaup á Íslandi. Týli 12. 1–6.11. Halldór G. Pétursson & Þorsteinn Sæmundsson 2009. Skriðuföll úr 12. móbergsmyndunum. Haustráðstefna JFÍ, 23. október 2009. Ágrip erinda. Jarðfræðafélag Íslands. Bls. 19–23. í ágúst 2011 hafði ísinn framan við skriðuna rýrnað um 44 m umfram það sem undir skriðunni er. Þrátt fyrir að mikið farg hafi lagst yfir jökulinn við bergflóðið virðist hvorki skriðhraði hans né hophraði fram- brúnar jökulsporðsins hafa breyst mikið frá því að hrunið átti sér stað. Eftir hrunið sáust miklar sprungur efst í brotsári bergflóðsins. Ekki er hægt að útiloka að frekara hrun geti orðið úr því á næstu árum og er þeim tilmælum því beint til ferðamanna að þeir fari ekki undir brotsárið. Svipaðar aðstæður og við Morsár- jökul er að finna víðar við jökla landsins, þar sem mjög hröð jökul- hörfun hefur orðið á undanförnum árum og áratugum. Full ástæða virðist til að kanna þau mál nánar, sérstaklega í ljósi þeirrar miklu hörf- unar og bráðnunar jökla sem spáð hefur verið í kjölfar áframhaldandi hlýnunar,32 t.d. með einhvers konar kortlagningu og hættumati á þeim stöðum þar sem t.d. ferðamönnum eða mannvirkjum í nágrenni getur stafað hætta af hruni eða berg- flóðum. Summary The rock avalanche which fell on the Morsárjökull outlet glacier, 20th of March 2007 On the 20th of March 2007 a large rock avalanche fell on Morsárjökull, one of the outlet glaciers from the southern part of the Vatnajökull ice cap, in south Iceland. This is considered to be one of the largest rock avalanches which have occurred in Iceland during the last dec- ades. It is believed that it fell in two sep- arate stages; the main part fell on the 20th of March and the second and smaller one, on the 17th of April 2007. The Morsárjökull outlet glacier is about 4 km long and surrounded by up to 1000 m high valley slopes. The outlet glacier is fed by two ice falls which are partly disconnected from the main ice cap of Vatnajökull, which indicates that the outlet glacier is mainly fed by ice avalanches. The rock avalanche fell on the eastern side of the uppermost part of the Morsárjökull glacier and covered about 1/5 of the glacier surface, an area of about 720,000 m2. The scar of the rock avalanche is located on the north face of the headwall above the uppermost part of the glacier. It is around 330 m high, reaching from about 620 m up to 950 m, showing that the main part of the slope collapsed. It is estimated that about 4 mil- lion m3 of rock debris fell on the glacier, or about 10 million tons. The accumula- tion lobe is up to 1.6 km long, reaching from 520 m a.s.l., to about 350 m a.s.l. Its width is from 125 m to 650 m, or on aver- age 480 m. The total area which the lobe covers is about 720,000 m2 and its mean thickness 5.5 m. The surface of the lobe shows longitudinal ridges and grooves and narrow flow-like lobes, indicating that the debris mass evolved down gla- cier as a mixture of a slide and debris flow. The debris mass is coarse-grained and boulder-rich. Blocks over 5 to 8 m in diameter are common on the edges of the lobe up to 1.6 km from the source. No indication was observed of any deforma- tion of the glacier surface under the de- bris mass. It is evident that the glacier has retreated considerably during the last century and during the last decade the melting has been very rapid. Therefore it is thought that undercutting of the mountain slope by glacial erosion and the retreat of the glacier are the main contributing factors leading to the rock avalanche. The glacial erosion has desta- bilized the slope, which is chiefly com- posed of palagonite and dolerite rocks, affected by geothermal alteration. Hence a subsequent fracture formation has weakened the bedrock. The exact triggering factor, however, is not known. No seismic activity or meteorologi- cal signal, which could be interpreted as triggering factors, such as heavy rainfall or intensive snowmelt was re- corded prior to the rock avalanche. From 2007 considerable changes have been observed on the glacier. The ice- front has retreated considerably and the debris lobe of the rock avalanche has moved downward along with the gla- cier ice about 80–90 m per year. The rocky material, by insulating the ice, has reduced its melting, leading to a relative “thickening” of the ice beneath the rock avalanche debris up to 11–15 m per year. After four melting seasons the debris mass was about 44 m above the sur- rounding ice surface. 81_3-4_loka_271211.indd 140 12/28/11 9:14:10 AM

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.