Náttúrufræðingurinn - 2011, Síða 46

Náttúrufræðingurinn
150
gögnum hefur nýlega verið komið
á framfæri á vefnum eins og áður
sagði.
Ofangreind upptalning er ein-
ungis brot af þeim málefnum sem
varða afleiðingar af hlýnun jarðar, en
þrátt fyrir óvissu í einstaka málum
bendir allt til þess að draga megi úr
skaðanum þótt breytingum verði
ekki afstýrt með öllu.
Norræn samfélög hafa þótt til fyrir-
myndar á mörgum sviðum; þegnar
hafa sýnt yfirvöldum traust og
samtakamáttur hefur verið sterkur
þegar á hann hefur reynt. Þrátt fyrir
hagrænar sveiflur eru norrænu ríkin
þekkt fyrir að sinna mikilvægum
almannahagsmunum – þau búa við
félagsauð, eins og Stefán Ólafsson
lýsti á ráðstefnu í Reykjavík 2004.
Hérlendis eiga hjálparsveitirnar og
Landsbjörg stað í þjóðarsálinni. Sjálf-
boðaliðar eru jafnan viðbúnir þegar
hjálparkall kemur. Að undanförnu
hafa íslenskar hjálparsveitir einnig
brugðist hratt við erlendu neyðar-
ástandi. Við treystum því yfirleitt að
lögreglu- og almannavarnayfirvöld
komi til hjálpar, ásamt fyrrgreindum
sjálfboðaliðum, jafnt þegar bjarga
þarf sjómönnum í strandi, finna
villta ferðamenn eða hraktar rjúpna-
skyttur. Gildir þar einu hvort það
eru veður, hamfaraflóð, jarðskjálfti
eða eldgos sem ógna. Með hjálpar-
sveitunum er komin góð viðbót
í félagsauð okkar Íslendinga. En
ólíkt ógninni sem stafar af eld-
gosum er hlýnun jarðar langvinn og
breytingarnar hægfara; við skynjum
ekki veðurfarsbreytingar frá degi
til dags . Hér þarf þarf almennings-
fræðslu frá öllum hliðum um það
hve alvarleg staðan er á heimsvísu
og það að æskilegt sé að grípa strax
í taumana.
Lokaorð
Ef kenningin, sem sett var fram
hér að framan, um svipaðar breyt-
ingar, viðnámsþrótt, hagkvæmni
samvinnu eða sértæka aðlögun
hvers norræns ríkis er íhuguð í
lok þessarar samantektar skýrast
sumir drættir en aðrir ekki. Ýmis
góð tækifæri til samvinnu eru
sjáanleg, ekki síst fyrir Íslendinga
sem eru skemmra á veg komnir
með stefnumótun í aðlögunar-
málum. Íslendingar geta þó einnig
lagt sitt af mörkum, einkum á sviði
almannavarna og skipulegs sjálf-
boðastarfs, en við þyrftum öll að
verða hjálparkallar, sbr. frýjunarorð
Karin O‘Brian.
Í fyrsta lagi gætu Norðurlönd
aukið notkun endurnýjanlegrar
orku. Sameiginlega (og hvert um
sig) gætu þau aukið hlutdeild inn-
lendrar orku og sum gætu selt orku
yfir landamæri. Þau gætu boðið
yfirfærslu framúrskarandi tækni
við orkusparnað og kerfisuppbygg-
ingu í almannaþágu. Þau gætu
minnkað kolefnisspor með því að
draga úr olíunotkun, til dæmis í
samgöngum, einkum vegna þess
hve almenningur hefur greiðan
aðgang að almenningssamgöngum
og dreifikerfum. Í þessum efnum er
rétt að íhuga hvort soga þurfi upp
síðasta olíudropann til þess eins
að koma útblæstrinum í andrúms-
loftið áður en endurnýjanleg orka
og sparneytnari tækni hafa verið
fléttaðar inn alls staðar þar sem færi
gefst. Ef einhverjir hafa efni á að
vera brautryðjendur í slíkum breyt-
ingum eru það Norðurlandaþjóð-
irnar. Í það minnsta er mikilvægt
að allur umhverfiskostnaður sem
fylgir olíuvinnslu á hánorrænum
slóðum verði tekinn til frádráttar
þeim ábata sem menn sjá í slíkri
auðlindanýtingu.
Í öðru lagi geta Norðurlandaþjóð-
irnar miðlað reynslu sín á milli
um haldbærar lausnir á nýjum
aðstæðum. Ýmsir aðilar sem hafa
unnið að áhættumati og gerð lang-
tímaáætlana hafa miðlað af reynslu
sinni í gagnkvæmum heimsóknum.
Þetta á m.a. við um veitufyrirtæki og
vegagerð, sem og um skógræktar-
félög og vinabæi. En nú er ekki nóg
að horfa í baksýnisspegilinn. Bera
þarf saman viðbúnað og fyrirbyggj-
andi áætlanir sambærilegra svæða,
einnig til að forðast mistök. Hverja
áætlun þarf að aðlaga staðháttum
og er góð þekking undirstaða góðra
viðbragðsáætlana. Líklegt má telja
að Ísland gæti notið góðs af þeirri
vinnu sem þegar hefur verið unnin
annars staðar á Norðurlöndum, og
ekki síður Færeyjar og Grænland
sem virðast einnig skammt á veg
komin.
Sem dæmi má nefna strandsvæða-
stjórnun og vistkerfisstjórnun í ný-
rækt, eins og beitt hefur verið um
skeið í sænskum skógum. Vistkerfis-
stýring, er varðar blandaða rækt,
lífrænar varnir gegn meindýrum og
rannsóknir á áhrifum vetrarhlýinda
á útskolun næringarefna og afdrif
barrtrjáa, gæti hentað á Vestnorræna
svæðinu smám saman. Hér hefur
víða verið almenn þátttaka í skóg-
rækt og því er sjálfsagt að gefa
almenningi kost á að fylgjast með
þróuninni. Viðbragðsáætlunum og
ábyrgð á þeim mætti dreifa, eins
og gert hefur verið í tengslum við
almannavarnir í námunda við
eldstöðvar. Auk almannavarna og
aðstoðar á neyðarsvæðum gætu
Íslendingar miðlað af reynslu sinni
varðandi viðbrögð við hamfara-
flóðum, viðhald á rafdreifikerfum,
hafnarmannvirki sem standast
áhlaup flóða og fleira.
Í þriðja lagi er afar mikilvægt að
veiðistjórnun á far-nytjastofnum
sem breyta hegðun sinni sé byggð
á jafnvægi og sjálfbærri nýtingu.
Hagsmunir komandi kynslóða eru
í húfi.
Í fjórða lagi ber að hafa í huga að
allt sem minnkar útblástur gróður-
húsalofttegunda dregur úr dýr-
keyptum skaða og lækkar jafnframt
heildarkostnað. Nú má deila um
hvort fyrirbyggjandi aðlögun dragi
athygli frá aðgerðum til að minnka
útblástur. Á fyrrnefndri ráðstefnu í
Stokkhólmi kom fram hjá fulltrúum
sveitarstjórna að reynslan sýni annað.
Þar sem sveitarfélög hafa horfst
í augu við að þurfa nauðsynlega
að kosta meiru til viðhalds vegna
skemmda á mannvirkjum, hefur
það virkað eins og fyrsta staðfesting
á óáþreifanlegum spám. Við það
hefur athyglin fljótlega beinst að
aðgerðum til að draga úr útblæstri
gróðurhúsalofttegunda. Stokk-
hólmur er dæmi um sveitarfélag
þar sem verulega hefur dregið úr
útblæstri. Í Reykjavík hefur verið
81_3-4_loka_271211.indd 150 12/28/11 9:14:16 AM