Náttúrufræðingurinn - 2011, Síða 54

Náttúrufræðingurinn
158
Þakkir
Að lokum vil ég þakka Ole Lindquist fyrir að hafa leyft mér ótakmörkuð not
af ritgerð sinni um sandlægjuna; einnig þakka ég honum fyrir yfirlestur á
greininni, athugasemdir og leiðréttingar á ýmsu sem betur mátti fara. Einnig
þakka ég Sigurði Ægissyni á Siglufirði fyrir útvegun og lán á heimildum.
Jóni Baldri og Margréti Ingibjörgu vil ég þakka fyrir að leyfa birtingu á teikn-
ingum þeirra af sandlægju og Joe McKenna fyrir birtingarleyfi á ljósmynd
hans af gráhval.
Heim ild ir
Ole Lindquist 2000. The North Atlantic gray whale (1. Eschrichtius robustus):
An historical outline based on Icelandic, Danish-Icelandic, English and
Swedish sources dating from ca 1000 AD to 1792. Occasional Papers 1.
Universities of St. Andrews and Stirling, Scotland. 53 bls. http://www.
fishernet.is/images/stories/whales_rightway.pdf
Magnús Már Lárusson 1955. Konungs skuggsjá = Speculum regale. 2.
Reykjavík. 246 bls.
Oddur Einarsson 1971. Íslandslýsing = Qualiscunque descriptio Islandiae. 3.
Menningarsjóður, Reykjavík. 159 bls.
Gísli Oddsson 1942. Íslenzk annálabrot og undur Íslands. Akureyri. 4.
Halldór Hermannsson (ritstj.) 1924. Jón Guðmundsson and his Natural 5.
History of Iceland. Islandica XV. Cornell University, Ithaca, New York.
Bls. 9.
Bjarni Sæmundsson 1932. Spendýrin (Mammalia Islandiæ) / Íslensk dýr 6.
II. Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar, Reykjavík. Bls. 367.
Fraser, F.C. 1970. An early 17th century record on the California gray 7.
whale in Icelandic waters. Invest. Cetacea 2. Bls. 13–20.
Jones, M.L., Swartz, S.L. & Leatherwood, S. 1984. The gray whale 8.
Eschrichtius robustus. Academic Press, Orlando. Bls. 37–163.
Jón Jónsson 1988. Hafrannsóknir við Ísland. I. Frá öndverðu til 19379. .
Menningarsjóður, Reykjavík. Bls. 28.
Þórður Þorláksson 1982. Ísland. Stutt landlýsing og söguyfirlit. Ferða-10.
félag Íslands, Reykjavík. Bls. 39.
Bartholin, T. 1657. Historiarum anatomicarum rariorum. Centuria III. & 11.
IV. Hafniæ.
Resen, P.H. 1991. Íslandslýsing (ritstj. og þýð. Jakob Benediktsson). Safn 12.
Sögufélags: þýdd rit síðari alda um Ísland og Íslendinga 3. Sögufélag,
Reykjavík. Bls. 162.
Þormóður Torfason 1927. Det gamle Grønland. (Norge og Grønland II). 13.
Oslo Etnografiske Museum. Bls. 66.
Jón Ólafsson 2007. Ichtyographia Islandica, eður Tilraun um lýsingu á 14.
sjóar og vatnadýrum á Íslandi. Bls. 54 í: Náttúrufræði: fiskafræði, steina-
fræði (ritstj. Guðrún Kvaran & Þóra Björk Hjartardóttir). Góðvinir
Grunnavíkur-Jóns, Reykjavík.
Þórunn Valdimarsdóttir 1992. Snorri á Húsafelli. Saga frá 18. öld. Mál 15.
og menning, Reykjavík. Bls. 318.
Jón Bjarnason (ca. 1845). Ritgjörð tilheyrandi spendýrafræði. Náttúru-16.
fræðirit 1, a–c. Spendýr. Handrs. Lbs. Bmfél. 72–74, 4to.
Sigfús Sigfússon 1945. Íslenzkar þjóðsögur og -sagnir, 1. útg., VI. bindi. 17.
Bls. 25.
Dudley, P. 1725. An essay upon the natural history of whales. Philo-18.
sophical Transactions of the Royal Society of London 33. 256–259.
Gísli A. Víkingsson 2004. Sandlægja. Bls. 198–199 19. í: Íslensk spendýr (ritstj.
Páll Hersteinsson). Vaka-Helgafell, Reykjavík.
Sigurður Ægisson, Jón Ásgeir í Aðaldal & Jón Baldur Hlíðberg 1997. 20.
Íslenskir hvalir fyrr og nú. Forlagið, Reykjavík. 96 bls.
Bonner, N. 1989. Whales of the world. Blandford Press, London. Bls. 21.
79–80.
Rice, D.W., Wolman, A.A. & Braham, H.W. 1984. The gray whale,22. Eschrich-
tius robustus. Marine Fisheries Review 46. 7–14.
Whale Sanctuaries 2009. Establishment of the International Whaling 23.
Commission's sanctuaries http://iwcoffice.org/conservation/sanctu-
aries.htm (skoðað október 2011).
Um höfundinn
Helgi Hallgrímsson (f. 1935) er líffræðingur að mennt.
Hann var forstöðumaður Náttúrugripasafnsins á Akureyri
í aldarfjórðung og ritstjóri Týlis – tímarits um náttúru-
fræði og náttúruvernd – í 15 ár. Hann hefur mest fengist
við rannsóknir á íslenskum sveppum og vatnalífi og ritað
bækur um þau efni auk fjölda tímaritsgreina. Helgi er
búsettur á Egilsstöðum og fæst við ritstörf og grúsk
Póst- og netfang höfundar
Helgi Hallgrímsson
Lagarási 2
700 Egilsstöðum
hhall@simnet.is
stofninn í Norðaustur-Kyrrahafi
vera um 20.000 dýr.8,23
Ýmsar hættur steðja að grá-
hvalnum í Norður-Kyrrahafi, m.a.
mengun frá sívaxandi þéttbýli, stór-
auknar skipaferðir og leit að olíu og
olíuborun á farleiðum hans. Eins og
nærri má geta er gráhvalurinn orð-
inn með allra eftirsóttustu tegundum
til hvalaskoðunar meðal almennings
og ber uppi viðamikla ferðaþjónustu
í Kaliforníu og Mexíkó. Er nú svo
komið að hvalverndarsinnar óttast
þann ágang meira en veiðarnar.
Nokkur burðarsvæði í Kaliforn-
íuflóa hafa verið friðlýst af þessum
sökum.22,23
Tekist hefur að halda gráhvals-
kálfi á lífi heilt ár í sjóbúri, og því
ætti að vera mögulegt að flytja þá
í Atlantshaf. Reyndar hafa tveir
breskir fræðimenn sett fram tillögu
um að flytja gráhval að strönd Eng-
lands og koma þar upp nýjum stofni,
einkum til hvalaskoðunar, en aðrir
sjá mikil tormerki á því.
Það er furðulegt til þess að hugsa
að Íslendingar skuli hafa lifað í
nábýli við svo merkilega hvalteg-
und í margar aldir án þess að gera
sér almennilega grein fyrir henni,
og þá ekki síður hitt að ein bitastæð-
asta lýsing og teikning hennar sem
þekkt er í Evrópu skuli hafa verið
gerð af ellimóðum karli á einhverju
rýrasta koti á Fljótsdalshéraði um
miðja 17. öld, manni sem mestalla
ævi var hundeltur og ofsóttur af
yfirvöldum.
81_3-4_loka_271211.indd 158 12/28/11 9:14:21 AM