Náttúrufræðingurinn - 2011, Síða 55

159
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Íslensk grasafræði spratt upp í
Möðruvallaskóla í Eyjafirði um
aldamótin 1900, að frumkvæði Ólafs
Davíðssonar og Stefáns Stefáns-
sonar, en síðan tóku Eyfirðingarnir,
Ingimar, Ingólfur og Steindór við
boltanum og héldu á lofti langt
fram á síðustu öld. Þá vildi svo
heppilega til að upp óx nýr kvistur
af þessum gamla meiði, Hörður
Kristinsson frá Arnarhóli í Kaup-
angssveit, sem gerðist fléttufræð-
ingur en sneri sér brátt að skipulegri
könnun á útbreiðslu íslenskra blóm-
jurta og byrkninga og ferðaðist í því
skyni um þvert og endilangt landið.
Á 2–3 áratugum tókst honum að
kortleggja útbreiðsluna, miðað við
10 x 10 km reitakerfi, og hefur
síðan stöðugt verið að endurbæta
kortin. Á árunum 1977–1987 gegndi
Hörður stöðu prófessors í grasa-
fræði við Háskóla Íslands, en settist
svo að á heimaslóð og gerðist for-
stöðumaður Náttúrufræðistofnunar
Norðurlands á Akureyri, sem síðar
sameinaðist Náttúrufræðistofnun
Íslands og kallast nú Akureyrarsetur
hennar. Hann lét af því starfi 1999,
en er þó engan veginn hættur að
sinna íslenskri grasafræði.
Síðan um aldamót hefur hann
haldið úti vefsíðu (floraislands.
is), með lýsingum og myndum af
fjölda íslenskra plantna og skrá yfir
íslenskar háplöntur, sem gefin var
út í fjölritaröð Náttúrufræðistofn-
unar 2008 undir heitinu Íslenskt
plöntutal. Blómplöntur og byrkningar.
Skráin er stöðugt uppfærð á Netinu,
miðað við nýjustu þekkingu. Frá
sama tíma hefur hann staðið fyrir
óformlegu félagi „Flóruvina“ og
ritað og gefið út árlegt fréttabréf
þeirra, Ferlaufung. Enginn mun nú
hafa jafn yfigripsmikla þekkingu á
íslenskum háplöntum og Hörður.
Það var því mikið fagnaðarefni
þegar út kom á vordögum 2010 ný
og stóraukin útgáfa Plöntuhandbókar
hans, sem nefnist nú Íslenska plöntu-
handbókin.
Plöntuhandbókin kom fyrst út hjá
Erni og Örlygi 1986 og síðan hjá Máli
og menningu 1998, þá í óbreyttu
formi. Þessi fyrri útgáfa var 304 bls.
og innihélt lýsingar og ljósmyndir
af 365 tegundum, en getið var um
73 tegundir að auki, sem ýmist eru
erlendir slæðingar, mjög sjaldgæfar
tegundir eða svo líkar þeim sem lýst
var að þær urðu naumast aðgreindar
á myndum. Langflestar myndir (um
300) hafði höfundur tekið, en auk
hans áttu 15 ljósmyndarar myndir í
bókinni. Sigurður Valur Sigurðsson
teiknaði myndir af plöntuhlutum,
sem birtust á spássíum.
Í þessari nýju útgáfu eru lýsingar
og myndir af 465 tegundum, og hafa
því 100 tegundir bæst við frá fyrri
útgáfum bókarinnar. Af þessum 100
tegundum var 63 stuttlega getið með
líkum tegundum í eldri útgáfum, án
mynda eða útbreiðslukorta. Hinar
37 eru erlendar tegundir sem ílenst
hafa á síðustu áratugum (25 teg-
undir), auk nokkurra smátegunda
af maríustakki og undafíflum sem
torvelt er að greina sundur. Fremst
í bókinni er einfaldur myndalykill
sem vísar á blaðsíðubil. Teikningar
Sigurðar Vals eru vel gerðar og
auðvelda mjög greiningar.
Í allmörgum tilvikum hafa litlar
myndir af öðrum þroskastigum,
t.d. af berjum, verið felldar inn í
aðalmyndirnar og koma stundum
í stað tveggja mynda sem voru af
sumum tegundum í fyrri útgáfum
bókarinnar. Einnig eru nokkrar inn-
felldar nærmyndir af blómum. Þetta
er til bóta og auðveldar greiningar.
Skipt hefur verið um litmyndir
af fjölmörgum tegundum í þessari
nýju bók; hún inniheldur nú nær
eingöngu myndir höfundar, sem
einnig hefur skipt út mörgum sinna
eigin mynda. Í flestum tilvikum
eru þau skipti til bóta, en það er
þó ekki einhlítt. Varla mun nokkur
Íslendingur taka Herði fram við
ljósmyndun plantna, og því er það
nokkurt undrunarefni að sumar
þessara nýju mynda eru að mínum
Íslenska plöntuhandbókin
Blómplöntur og byrkningar
Ritfregnir
Höfundur: Hörður Kristinssson
3. útgáfa, aukin og endurbætt. Mál og menning, Forlagið ehf., 2010. (364 bls.).
Náttúrufræðingurinn 81 (3–4), bls. 159–161, 2011
81_3-4_loka_271211.indd 159 12/28/11 9:14:21 AM