Náttúrufræðingurinn - 2011, Qupperneq 60

Náttúrufræðingurinn
164
Museum) er nú eitt safn í eigu Kaup-
mannahafnarháskóla og varð til árið
2004 við sameiningu þriggja safna
sem öll sinna flokkunarfræðilegum
rannsóknum:
Dýrafræðisafn Danmerkur (Zoo-
logisk Museum) varð til árið 1862 en
elstu hlutar þess eru frá um 1650. Árið
1870 var safnið opnað almenningi.
Grasafræðisafn Danmerkur (Bota-
nisk Museum & Centralbibliotek og
Botanisk Have) byrjaði sem grasa-
garður árið 1600. Árið 1752 opnaði
Friðrik V., konungur Danmerkur og
Noregs, grasagarð sinn og eigið grasa-
fræðisafn fyrir almenning. Safnið telst
til 15 stærstu í heimi á sínu sviði.
Jarðfræðisafn Danmerkur (Geo-
logisk Museum) byrjaði árið 1772.
Rætur þess liggja þó aftur til um
1600, til Museum Wormianum, sem
dregur nafn sitt af fræðimanninum
Ole Worm.12
Noregur. Náttúruminjasafn Nor-
egs (Naturhistorisk Museum) má
rekja til ársins 1812, þegar Friðrik
VI konungur Danmerkur og Noregs,
gaf hinum nýja Noregsháskóla höf-
uðbólið Tøyen. Árið 1814 varð fyrsti
grasagarðurinn til og voru gróður-
hús til sýningar byggð á árunum
1817–1819. Dýrafræðisafnið varð til á
árunum 1904–1908, Grasafræðisafnið
1908–1913 og Jarðfræðisafnið 1911–
1917. Áherslusvið Náttúruminjasafns
Noregs eru söfnun, rannsóknir,
kennsla og miðlun. Söfnin voru fimm
og 1. ágúst 1999 voru þau sameinuð
í eitt höfuðsafn. Höfuðáhersla allra
sviða Náttúruminjasafns Noregs eru
flokkunarfræðilegar greiningar.13
Náttúruminjasafnið í Ósló er í eigu
Óslóarháskóla.
Finnland. Náttúruminjasafn
Finnlands (Luonnontieteellinen
keskusmuseo) er í eigu háskólans
í Helsinki og var stofnað 1923. Safnið
er deildaskipt eins og önnur slík og
eru flokkunarfræði og greiningar höf-
uðviðfangsefni allra deilda safnsins.14
Bretland. Náttúruminjasafn Bret-
lands (Natural History Museum) hóf
starfsemi sína árið 1881 sem hluti
af British Museum og varð sjálf-
stæð stofnun árið 1963. Allar deildir
safnsins leggja höfuðáherslu á flokk-
unarfræðilegar greiningar og röðun
safnmuna á flokkunarfræðilegan
máta. Náttúruminjasafn Bretlands
safnar ákaflega litlu til sýninga sér-
staklega, en leggur þeim mun meiri
áherslu á að auka við munasöfn sín
til flokkunarfræðilegra rannsókna.
Safnið er geysistórt og á t.d. yfir 90%
núlifandi fuglategunda auk margra
útdauðra.15
Frakkland. Náttúruminjasafn
Frakklands (Muséum National d‘His-
toire Naturelle) var stofnað formlega
árið 1793 en grunnur að safninu var
lagður mun fyrr, árið 1635, með til-
urð hinna konunglegu lyfjafræðilegu
grasagarða Lúðvíks III. Frakkakonungs.
Safnið skiptist í ólíkar rannsókna- og
sýningaeiningar. Efst á lista yfir rann-
sóknarverkefni eru flokkunarfræði og
þróun. Safnið er einnig atkvæðamikið
í flokkum eins og vistfræði og líf-
fræðilegum fjölbreytileika.16
Þýskaland. Náttúruminjasafn
Þýskalands (Museum für Natur-
kunde í Berlín) var stofnað 1810 sem
hluti Berlínarháskóla og þá sam-
einuðust dýrafræðisafn, líffærasafn
og jarðfræðisafn háskólans í einni
stofnun. Flokkunarfræði, tegunda-
greiningar og tegundalýsingar eru
meginhlutverk safnsins í dag.17
Bandaríki Norður-Ameríku.
Náttúruminjasafn Bandaríkjanna
(American Museum of Natural His-
tory) varð til árið 1869 og hefur síðan
verið í stöðugum vexti vegna virkrar
söfnunar náttúruminja. Allar deildir
hefðbundins safnastarfs sérhæfa sig
í flokkunarfræðilegri greiningu, hver
á sínu sviði.18
Kanada. Náttúruminjasafn Kan-
ada (Canadian Museum of Nature)
var stofnað 1912 og deildi hús-
næði með jarðfræðistofnun Kanada
til ársins 1927, þegar aðskilnaður
varð milli þessarra tveggja stofnana.
Flokkunarfræði, tegundagreiningar
og tegundalýsingar eru grunnþættir
í starfsemi safnsins.19
Niðurlag
Náttúruminjasafn Íslands var stofnað
árið 2007, er höfuðsafn Íslands á sviði
náttúrufræða og á rætur sínar að
rekja til hins gamla safns sem rekið
var af Hinu íslenska náttúrufræðifélagi
1889–1947.
Andstætt því sem fram kemur í
umræddri grein eru náttúruminjasöfn
sannarlega virki vísindalegrar starf-
semi. Þau eru öflug á sviði söfnunar,
greininga, flokkunar og rannsókna
á náttúru og náttúruminjum og eru
vissulega miðlarar vísindalegrar þekk-
ingar. Rétt er að sum þeirra hafa tekið
að sér ákveðna þætti umhverfisrann-
sókna en þeir hverfa í samanburði
við hina hefðbundnu söfnunar- og
flokkunarfræðilegu starfsemi þeirra,
og skiptir þá ekki máli hvort málið er
skoðað út frá sjónarhóli mannafla eða
fjármagns.
Ein afleiðing af söfnunar-, flokk-
unar- og rannsóknastarfseminnar er
menningarlegi þátturinn, þar sem
náttúran er kynnt almenningi með
sýningum og reynt að vanda sem
best til. Önnur er varðveisla nátt-
úruminja sem vitnisburðar um fjöl-
breytileika náttúrunnar á hverjum
tíma. Sá fjölbreytileiki er hverfull og
því mikilsvert að geta gert grein fyrir
honum þótt ekki sé nema að litlu leyti.
Náttúruminjasöfn brjóta gjarnan til
mergjar samband manns og náttúru,
en ætíð á forsendum náttúrunnar.
Það er vissulega talið sjálfgefið að
náttúruminjasöfn horfi á hlutverk sitt
út frá sjónarmiðum vísindamanna
á sviði náttúruvísinda, andstætt því
sem fram kemur í umræddri grein,
enda er vísindastarfsemi safnanna
bundin þekkingu þeirra vísinda-
manna sem þar starfa. Við þurfum
að gera okkur grein fyrir því að
náttúruminjasöfn eru ótvírætt mið-
stöðvar vísindalegrar þekkingar.
Náttúruminjasafn Íslands á vissulega
erindi út fyrir Ísland í málefnum nátt-
úrunnar eins og höfundur umræddrar
greinar minnist á, enda hefur skap-
ast hið ágætasta net samstarfs og
tengsla milli Náttúruminjasafns Íslands
og höfuðsafna á sviði náttúrufræða
erlendis, einkum á Norðurlöndunum.
Náttúruminjasafn Íslands leitast við
að starfa eins og náttúruminjasöfn
um allan heim gera.
Helgi Torfason safnstjóri og
Georg B. Friðriksson starfsmaður
Náttúruminjasafns Íslands
Heim ild ir
Sigurjón Baldur Hafsteinsson 2010. Eggjun – 1.
Af samtíð og framtíð Náttúruminjasafns
Íslands. Náttúrufræðingurinn 80. 7–10.
Lög nr.106/2001, Safnalög.2.
Lög nr. 35/2007, lög um Náttúruminjasafn 3.
Íslands
Helgi Jónsson 1914. Saga félagsins. Bls. 4.
1–67 í: Náttúrufræðisfjelagið tuttugu og
fimm ára: 1889–1914. Prentsmiðjan Guten-
berg, Reykjavík.
Finnur Guðmundsson 1951. Skýrsla um 5.
Hið íslenzka náttúrufræðifélag félagsárin
1944–1946. 112 bls.
Lög nr. 17/19516.
Lög nr. 48/19657.
Lög nr. 141/2011 Safnalög.8.
http://icom.museum9.
http://rannis.is10.
http://www.nrm.se11.
http://snm.ku.dk12.
http://www.nhm.uio.no13.
http://www.luomus.fi14.
http://www.nhm.ac.uk15.
http://www.mnhn.fr 16.
http://www.naturkundemuseum-berlin.17.
de/index.html
http://www.amnh.org18.
http://nature.ca/en/home19.
81_3-4_loka_271211.indd 164 12/28/11 9:14:22 AM