19. júní - 19.06.2007, Side 34

Á tímamótum er alltaf gott að
staldra við og líta yfir farinn veg.
Ekki hvað síst þá að líta til þeirra
sem gengu á undan og skoða
það sem þeir fengu áorkað.
Þorbjörg Sveinsdóttir er ein þeirra
kvenna sem ekki hefur notið
sannmælis þegar litið er til áhrifa
hennar og afreka. Hún var sér-
stæð persóna, sjálfstæð, örlynd
og bráðgáfuð. Hún er því ekki
aðeins merkileg fyrir þær sakir að
hafa mótað sinn samtíma heldur
líka vegna þess að hún leyfði sér
að vera hún sjálf oft í trássi við
hefðir og siði samfélagsins.
Þorbjörg var systir Benedikts
Sveinssonar, föður Einars skálds.
Um Benedikt var það eitt sinn
sagt að hann hefði verið gáfaðasti
ungi maður á Íslandi. Systir hans
var ekki síður velgefin og líkt og
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir
segir í ævisögu Ólafíu Jóhannes­
dóttur er ómögulegt að meta til
fulls þau áhrif sem Þorbjörg hafði
á stjórnmálamanninn bróður
sinn. Hún og Benedikt voru mjög
náin og hann sat oft í stofunni í
litla steinbænum á Skólavörðu­
stígnum þar sem hún bjó og
ræddi þjóðmál. Auk þess er vitað
að hún var mælsk, ótrúlega sann­
færandi og gat talað í sig hita yfir
nánast hverju sem var. Deiglan í
íslenskri þjóðmálaumræðu á
seinni hluta nítjándu aldar var því
í steinbænum hennar Þorbjargar
Sveinsdóttur og þaðan bárust
áhrifin inn á þing.
Þorbjörg fæddist annað hvort
árið 1827 eða 1828 líklega árið
1827. Ekki er vitað nákvæmlega
hvaða dag hún fæddist en senni­
lega er hún fædd á Sandfelli í
Öræfum. Foreldrar hennar voru
þau sr. Sveinn Benediktsson og
Eldsálin Þorbjörg Sveinsdóttir
Kristín Jónsdóttir. Þau voru sam­
tíða að Bessastöðum, Sveinn sem
skólapiltur en Kristín var þar vinnu­
kona. Sveinn barnaði Kristínu og
elsta dóttir þeirra fæddist utan
hjónabands. Af þeim sökum fékk
Sveinn ekki embætti að loknu
námi og var í húsamennsku um
tíma. Loks fær hann brauð, hið
fyrrnefnda Sandfell. Þeim hjónum
fæddist barn ár hvert líkt og títt
var á þessum árum og alls urðu
systkinin átta sem upp komumst.
Séra Sveinn var drykkfelldur og
fjölskyldan alla tíð fátæk af þeim
sökum.
Lærði yfirsetufræði í
Kaupmannahöfn
Líklegt er að saga foreldranna
hafi haft mótandi áhrif á börnin
því drykkjuskapur kom við sögu
þeirra flestra á einn eða annan
hátt og öll höfðu þau mikla
samúð með lítilmagnanum.
Systurnar sluppu við að verða
sjálfar drykkjusýki að bráð, enda
var drykkja kvenna litin mjög
alvarlegum augum í samfélaginu
meðan ekki þótti tiltökumál að
karlar væru drukknir hvenær sem
færi gafst og nýttu sér það jafnt
stórbændur og höfðingjar sem
fátæklingarnir í kotunum. Bræður
Þorbjargar drukku allir, ekki síst
Benedikt og systur hennar giftust
drykkjumönnum. Sjálf giftist hún
aldrei og eignaðist ekki börn en
fóstraði systurdóttur sína, Ólafíu
Jóhannsdóttur.
Ólafía kom til Þorbjargar
næstum fimm ára gömul. Þor­
björg hafði reyndar falast eftir að
fá Kristínu systur hennar en
móðirin Ragnheiður kaus að fara
út í Viðey og sækja Ólafíu sem
þar var í fóstri og koma henni
fyrir hjá Þorbjörgu. Hugsanlega
hefur þetta stafað af því að þrátt
fyrir barnmergð og fátækt, en
Ragnheiður var gift drykkfelldum
presti, hefur henni þótt óbærilegt
að láta annað barn frá sér fara og
því kosið að sækja það barn sem
þegar hafði verið látið annað.
Ólafía lýsir samskiptum þeirra
Þorbjargar á þann veg að Sigríður
Dúna ævisöguritari hennar telur
að Þorbjörg hafi aldrei verið
Ólafíu sú ástríka móðir sem hún
þráði. Þær voru fremur eins og
jafningjar og vinkonur en móðir
og dóttir.
Þorbjörg nam yfirsetufræði í
Kaupmannahöfn og útskrifaðist
sem ljósmóðir 1856. Það var
óvenjulegt að konur menntuðu
sig á þessum tíma hvað þá að
þær færu út til náms. Allnokkurn
kjark hefur því þurft til að ung
kona tæki sig upp og héldi utan í
Texti: Steingerður Steinarsdóttir

Þorbjörg og bróðir hennar, Benedikt, voru mjög náin. Ómögulegt er að
segja til um hversu mikil áhrif hún hafði á skoðanir hans og baráttu-
mál inni á þingi.