Són - 01.01.2006, Side 127

GÖMUL PRÓSALJÓÐ OG FRÍLJÓÐ 127
10 Það komst fljótlega upp um kauða, að hann hefði ort þetta mest sjálfur, því þarna
voru augljós áhrif frá Virgli og Milton sem ólíklegt þótti að ólæst skoskt alþýðufólk
hefði þekkt öldum áður (sjá „Ossian“ í Encyclopaedia Britannia).
11 Sjá Nylander, Lars (1990:19–20).
12 Sjá Nylander, Lars (1990:90 og áfram).
13 Nylander, Lars (1990:96).
14 Sjá Nylander, Lars (1990:80, 61 og 71).
af sölu verka sinna á vaxandi opnum markaði bóka og tímarita. En
þá var mikilvægt að leggja áherslu á sérkenni sín og frumleika, ekki
síður en á handverkskunnáttu í hefðbundnum bókmenntagreinum.
Nú kynni einhver að spyrja hvernig sé hægt að ætlast til að Þorsteinn
þekkti þessa rannsókn Nylanders. Svarið er, að ég sagði frá henni í
bók minni, Kóralforspil hafsins (bls. 16–17), sem Þorsteinn vitnar til.
Mér sýnist augljóst að prósaljóð verði að skilgreina sem prósa með
ljóðræn einkenni í meira eða minna mæli. Myndmál, líkingar, stund-
um nokkur stuðlun og ákveðin hrynjandi getur komið fyrir, en þá
auðvitað óreglulega. Skotinn James McPherson þóttist hafa þýtt ljóð
Ossíans úr gelískum þjóðkvæðum10 en á þessum tíma tíðkaðist að
þýða ljóð á óbundið mál, meðal annars fornkvæði úr íslensku.11 Bæði
Bjarni Thorarensen og Jónas Hallgrímsson þýddu „Úr kvæðum
Ossíans“ (titill Bjarna), og þá stuðlað og undir hefðbundnum bragar-
háttum, jafnvel fornyrðislagi, eins og Íslendingi mátti þá þykja hæfa
fornum kveðskap. Enginn hefur efast um að þessar þýðingar, sem
standa í ljóðasöfnum skáldanna, séu ljóð. En megi frumtextinn þá
ekki heita ljóð, liggur í augum uppi, að hið ljóðræna liggur í reglu-
bundnum bragarháttum. Og þá er orðið prósaljóð mótsögn í sjálfu
sér eins og Guðmundur Guðmundsson fyrrverandi framkvæmda-
stjóri og fleiri hafa löngum haldið fram. Ekki vill þó Þorsteinn skipa
sér í þann flokk og er þar með kominn í mótsögn við sjálfan sig. Mörg
fleiri dæmi mætti rekja enda hefði einkennilegt verið ef sigurför
Ossíans hefði ekki freistað skálda til að yrkja eitthvað í líkingu við
það. En reyndar voru prósaljóð útbreidd áður eins og Nylander
rekur.12 Prósaljóð fóru að tíðkast á frönsku um 1700 og falsþýðingar
erlendra ’fornkvæða’ birtust í prósaformi að fyrirmynd Ossíans þegar
á 18. öld: Les Incas, 1777 og Chansons Madécasses (Söngvar frá Mada-
gascar) 1787.13 Goethe sagði, eins og fleiri, að ljóð bæri að færa í
prósaform, þá fyrst kæmi ljóðræna textans í ljós, væri hún einhver.14
Þorsteinn þekkir örugglega Náttsálma Novalis (Hymnen an die Nacht) frá
um 1800, og nefnir sjálfur fleiri dæmi um bragfrelsi hjá Þjóðverjum í
byrjun 19. aldar og fyrr á tíðum: Klopstock, Hölderlin og Goethe.