Són - 01.01.2012, Blaðsíða 45

Gagn, gæði og gömul vísa um Grímsey 45
legum en illskiljanlegum Eddukenningum á kostnað trúarkenninga.12
Þrátt fyrir að sú hefð ríki víða í eldri rímum að skáldið fari virkilega á
kostum í mansöngnum (og kvarti sárlega undan vangetu sinni í þessum
málum um leið), missir Guðmundur sig aldrei alveg í Sónar víninu.
Önnur hefð í mansöngvum sem Guðmundur virðist lítið gefinn
fyrir er að ræða ástamálin, en Guðmundur er alls ekki einsdæmi eða
brautryðjandi í þessu: Eins og Hans Kuhn hefur bent á snýst hinn
hefðbundni mansöngur gjarnan um einhverja kvörtun skáldsins,
samfélagsgagnrýni eða (jafnvel oftast) um það eina að „ég yrki“ og því
er ekki endilega við að búast að skáldið tjái sig um ást eða konur á þess-
um vettvangi.13 Hins vegar fór væntanlega ekki framhjá Guðmundi að
samkvæmt hefðinni yrkir rímnaskáldið yfirleitt til konu/kvenna (eða
um þær) í mansöngnum, og 18. mansöngurinn hér að neðan er einn
af örfáum eftir Guðmund þar sem færa má rök fyrir að hann kinki
kolli til þessarar ríkjandi hefðar. Í 8. mansöng lýsir hann í löngu máli
„hinni fullkomnu konu“ eins og hún birtist í Orðskviðunum og það
er því mjög athyglisvert að þegar Guðmundur snýr síðan að Grímsey
persónugerir hann eyjuna sem andstöðu hennar, þ.e. vesöldlega konu
sem rétt tórir lífs við stjá. Að sumri var hún fögur og bar marga kosti,
en nú er hún „klædd með sloppi kulda líms“ og ófær um að næra
börnin sín, enda „mjólka“ mildir brunnar hennar lítt. Sem betur fer
hefur hún fest trúnað sinn á orð drottins en fyrir hans náð og vernd
er henni hlíft. Þannig virðist þessi prestur Gríms í ey leika sér vísvit-
andi með rímnahefðina – hér segir hann vissulega frá konu, en ekki af
þeirri gerð sem hlustandinn á endilega von á:
Átjándi skal Austra fundur,
efnið greiða meir í sundur,
er það besta óðar tundur
á því kveikja vill Guðmundur.
Tvistan gjörir mig tíminn langur,
til að hugsa finnst mér angur,
inn í landi er gleðinnar gangur,
þó girndarhugurinn sé það rangur.
12 Viðhorf Guðmundar til skáldahlutverksins kemur m.a. skýrt fram í eftirfarandi vísu
úr Móses rímum: Ég vil heldur einföld ljóð / eftir mig skuli liggja, / en að missist meining góð,
/ mærð sem á kann skyggja (JS 232 4to, 263v–264r).
13 Hans Kuhn, „The Rímur-Poet and his Audience,“ 463–64.