Són - 01.01.2012, Blaðsíða 108

108 Heimir Pálsson
Þetta er hvarfapunktur kvæðisins. Fuglinum verður bjargað, fórnar-
guðinn fær ekki sitt. Ungur drengur á Ísafoldu mun aldrei láta fara með
sig eins og Abraham. Um leið verður dýrðardæmi háðsglósa, eiginlega
hálfgert guðlast, og samtímis einkar viðeigandi að þetta hugljúfa ljóð
var einmitt kveðið undir miðaldahætti. Þetta eru mótmæli og gagnrýni,
„Bersöglisvísur“ hinar nýju.
Allt aðra skoðun hafði Páll Valsson í Ævisögu Jónasar. Hann stað-
hæfir að kvæðið fjalli um ákveðin grundvallaratriði kristinnar kenning-
ar og sé byggt í anda kristilegrar bókmenntahefðar með píslargöngu
Krists sem fyrirmynd (sbr m.a. að Ísak ber viðinn til fórnarinnar eins
og Kristur krossinn). Benti hann í því sambandi á að mælandi kvæðis-
ins tali um sekt sína og vilji ala óvitringana ungu við jötu. Síðan segir
Páll:
Það er þó fyrst og fremst hin hreinguðfræðilega vísun í Abrahams
dýrðardæmi sem sýnir svo ekki fer á milli mála að hér er verið að fjalla
um guðfræði. Þessi vísun kemur reyndar dálítið hratt upp á lesand-
ann og ekki laust við að hún hangi svolítið utan á kvæðinu, sem er
annars ólíkt Jónasi. Um leið er þó ljóst að í vísuninni er fólginn kjarni
málsins, sjálft erindi kvæðisins. Grátittlingurinn er trúfræðilegt kenni-
kvæði; eins konar dæmisaga þar sem Jónas tekur til umfjöllunar ólíkar
hugmyndir um kristinn dóm og túlkanir á Biblíunni (1999:392).
Dálítinn stuðning við túlkun sína fær Páll (1999:506) í tilgátu um að
dýrðardæmi sé bein þýðing úr dönsku „Abrahams herlige eksempel“;
bendir enda réttilega á að um dýrðardæmi sé ekki eldra dæmi í Orðabók
Háskólans. Gúgli maður á Abraham í dönskum miðlum kemur í ljós
að herligt telst á dönsku í tengslum við Abraham einkum það ágæta
land Kanaan, hins vegar er lo. heligt algengt um ýmislegt tengt honum.
Þó ekki sonarfórnina.
Áður hafði Páll m.a. birt esseyjuna „Dýrðardæmi Abrahams“ í
tímariti (1996). Þar var niðurstaða hans þessi:
Grátittlingurinn fjallar þannig um það að þegar lítill drengur stendur
frammi fyrir aðstæðum af því tagi sem kvæðið lýsir, þá býður hjarta
hans honum að frelsa fuglinn og fórna um leið því sem honum er
kærast, jafnvel þótt guð myndi segja annað. Þess vegna er drengurinn
fallinn í lok kvæðisins og biður guð að líkna sér. Hann er ekki, fremur
en aðrir dauðlegir menn, fær um að fylgja dýrðardæmi Abrahams og
hlýða guði skilyrðislaust. Hinn meðfæddi guðdómur, sem barnið er