Són - 01.01.2012, Blaðsíða 64

64 Bjarki Karlsson
Hinar almennu bragreglur, sem hér koma við sögu, eru sem hér
segir:
a. Fjöldi stuðla fer eftir fjölda bragliða:
i. Séu bragliðir í línu aðeins tveir mega stuðlarnir vera hvort
heldur er einn eða tveir.4 Dæmi um þetta er fornyrðislag.
ii. Séu bragliðir í línu þrír,5 fjórir eða fimm skulu stuðlarnir vera
tveir. Dæmi um þetta eru fjölmörg, til dæmis ferskeytla.
iii. Séu bragliðir fleiri en fimm verður að gera ráð fyrir braghvíld
inni í línunni og ber línan þá bæði tvo stuðla og einn höfuðstaf.
Dæmi um þetta er braghenda.6
b. Staðsetning stuðla fer eftir styrk og afstöðu bragliða. Bragliðir
eru til skiptis hákveður og lágkveður en fyrsti bragliður hverrar
línu er alltaf hákveða.7
i. Stuðlarnir mega ekki báðir standa í lágkveðu.
ii. Milli stuðla er annað hvort eitt ris eða ekkert. Þó er
undantekning gerð ef bragliðir í línu eru fimm. Þá er heimilt
að tvö ris standi á milli síðari stuðuls og höfuðstafs.8
iii. Ef braglína er sérstuðluð – og því engum höfuðstaf til að dreifa
sem gæta þyrfti nálægðar við – myndu ofangreindar reglur
einar og sér leyfa stuðlapar í fyrsta og öðrum braglið. Það
er þó aldrei gert og því verður að bæta við reglu sem kveður
á um að sérstuðlaðar braglínur hafi sömu stuðladreifingu og
þær sem kallast á við höfuðstaf. Mér er ekki kunnugt um að
þessari reglu hafi verið lýst áður. Hún er sennilega óþörf í
öðrum rímnaháttum en þeim sem hér eru til umfjöllunar en
á við um fjölda annarra hátta, til dæmis þetta erindi Jónasar
Hallgrímssonar (1989:104):
4 Sbr. Kristján Eiríksson og Jón Braga Björgvinsson (2001:18–19).
5 Kristján Eiríksson hefur verið að kanna þriggja bragliða frumlínur og safnað ýmsum
dæmum um að í þeim nægi einn ljóðstafur. Hann hefur þó ekki birt þessar athuganir
enn sem komið er.
6 Í braglínum sem hafa meira en sex bragliði er hefðin sú að fjórir bragliðir séu fyrir
braghvíld með tveimur stuðlum en í fyrsta braglið eftir braghvíld standi þriðji stuðull
sem í raun er höfuðstafur.
7 Fyrstur til að vekja máls á þessari reglu í íslenskum kveðskap er Ph. Schweitzer (1887).
Önnur bragfræðirit hafa endurtekið það, sbr. t.d. Óskar Halldórsson (1972:17).
8 Jóhannes L.L. Jóhannsson (1895:248) gerir regluna óháða bragliðafjölda með því að
segja að standi síðari stuðull í hákveðu megi tvær samstöfur (bragliðir) fara á milli hans
og höfuðstafs. Óskar Halldórsson (1972:25) lýsir reglunni einnig þannig.