Són - 01.01.2012, Side 132

132 Kristján Jóhann Jónsson
móðurmálið í Danmörku, Svíþjóð og Noregi og að Ísland yrði hluti af
Skandinavíu og svo fyrir hinu mikla „skandinavíska norðursvæði frá
Ameríku til Rússlands“! Auk þess fluttu Monrad magister og Grundt-
vig nokkrar gamansamar skálarræður og þessi síðasti hluti hefur ef til
vill mótast af því hvað var í skálunum. Frá þessu öllu var sagt daginn
eftir í Nyt Aftenblad (10. janúar 1846) og þaðan hefur Andrés Björnsson
sínar upplýsingar.
Ekki fer á milli mála að viðstöddum hefur þótt þetta mikill atburð-
ur, gleðin er einlæg og möguleikarnir óþrjótandi. Senn verður íslenska
skilin á götum Kaupmannahafnar og norðursvæði Ameríku og Rúss-
lands virðast skandinavísk svæði, að minnsta kosti þegar Almquist
rektor heldur sjöttu skálarræðuna. Því má þó ekki gleyma að þeir
fundargestir sem upp eru taldir voru mektarmenn sem höfðu áhrif
í dönsku samfélagi. Grími er sýnd virðing þegar hann er beðinn um
að tala á þessum vettvangi og hann talar máli íslenskra bókmennta í
fyrirlestrinum eins og hann átti síðar eftir að gera í fræðigreinum og
endursögnum miðaldabókmennta.
Í fyrirlestri hans er gengið út frá þeirri forsendu að íslensk menning
sé kjarni og upphaf allrar norrænnar menningar. Íslendingar hafa
að hans sögn varðveitt tungumálið lítið breytt; varðveitt ritlistina og
farið sem farandskáld um Norðurlönd og þorað að horfast í augu við
konunga. Þar er vísað til dróttkvæða og margvíslegra frásagna af sam-
tölum konunga og hirðskálda þeirra. Íslensk menning beið að sögn
Gríms mikinn hnekki þegar Íslendingar misstu sjálfstæði sitt í hendur
Norðmanna en það versnaði þó um allan helming þegar þeir lentu
undir Dönum. Norðmenn mundu alla tíð eftir skyldleika þjóðanna
en í augum Dana var Ísland nýlenda. Annað reiðarslag fyrir íslenska
menningu var húsagatilskipun Danakonungs, enda geta konungar fátt
gert óviturlegra en að banna saklausa skemmtun.
Fyrirlesarinn kveðst ekki mæla kaþólsku bót eða vera andsnúinn
siðaskiptum en er þó mjög jákvæður í garð Jóns Arasonar. Hinn
jákvæða þátt siðaskiptanna sér Grímur fyrst og fremst í Hallgrími Pét-
urssyni. Í honum og veraldlegum skáldum á borð við Stefán Ólafsson
lifir íslensk menning þrátt fyrir allt áfram og er kjarninn í norrænni
mennsku.
Til þess að ná eyrum áheyrenda sinna hefur fyrirlesarinn mál sitt á
athyglisverðri þverstæðu.50 Hann kveðst beðinn um að segja frá Íslandi
vegna þess að hann sé Íslendingur og þekki því til íslenskra málefna en
50 Grímur Thomsen 1846a.