Són - 01.01.2012, Side 158

158 Þórður Helgason
er viðfangsefnið hið háleita í einhverri mynd. Skoðanir Gríms á því
eru aðgengilegri en skoðanir Kristjáns því Grímur skrifaði heilmikið
í fagurfræðiritum sínum um hið háleita og áhrif þess á mannsandann
(bls. 138).“
Doktorsritgerð Kristjáns Jóhanns Jónssonar18 hefur og að geyma
nákvæma samantekt helstu skilgreininga hins háleita allt frá 2. öld e.Kr.:
Flestar skilgreiningar virðast eiga það sameiginlegt að hið háleita
er nátengt takmörkum skynjunarinnar. Slíkar hugmyndir eiga sér
djúpar rætur í hugsanagangi 19. aldar. Máttur ímyndunaraflsins
getur tengt huga okkar við guðlegan anda og það gerist fyrir til-
verknað náttúrunnar. Æ fleiri heimspekingar og skáld hölluðust á
þessu skeiði að því að guð væri helst að finna í samræmi náttúrunnar;
hann væri alheimsandi sem í öllu og öllum byggi. Hans var ekki síst
að leita í huga mannsins. Skáldskapurinn verður að náttúruafli og
hugurinn að náttúru enda mannleg hugsun frá guði komin.
Það er ljóst að Grímur hefur, eins og Kristján Jóhann bendir á og
einnig Sveinn Yngvi, haft mikil kynni af umræðunni um hið háleita
enda hugtakið í brennidepli á námsárum hans í Kaupmannahöfn er
hann lagði stund á fagurfræði og bókmenntir. Sveinn Yngvi19 bendir
á að í umfjöllun sinni um ljóðagerð Bjarna Thorarensen hafi Grímur
beitt hugtakinu „det Ophøjede“ um verk Bjarna. Víðar viðrar Grímur
þetta hugtak.
Þorvarður Árnason20 tekur í grein sinni „Knýr minn huga gnýr“
ljóð Einars Benediktssonar Dettifoss til greiningar. Um fossinn og
áhrifavald hans ritar Þorvarður:
„Í gnýnum“, söng eða hjartslætti fossins, mætir skáldið miklu
náttúruafli sem orkar sterkt á skáldgáfuna. Skáldið bregst við
með því að yrkja til fossins, þar vitnar hann um þessa reynslu,
þessi tengsl, með því að beina orðum sínum til Dettifoss og óska
þess að hinn mikli máttur snerti anda hans djúpt og knýi hugann
„til ljóða, er lifa“. Þessi tengsl virðast nánast lífræn í huga skálds-
ins því undrasláttur „fosshjartans“ getur eflt mannleg hjörtu og
styrkt „hug og hönd til að skrifa“.
18 Kristján Jóhann Jónsson (2012:135).
19 Sveinn Yngvi Egilsson (2003).
20 Þorvarður Árnason (2005).