Són - 01.01.2012, Síða 189

Ragnar Ingi Aðalsteinsson
Fáein orð um ofstuðlun
og aukaljóðstafi
Inngangsorð
Það braglýti, þegar ljóðstafir verða of margir innan braglínuparsins
eða línunnar sem stuðla skal, hefur verið þekkt í kveðskap frá fyrstu
tíð. Þegar Snorri Sturluson (1999:4) skýrir stöðu stuðla og höfuðstafs
í braglínuparinu (fjórðungnum) segir svo: „En rangt er ef þessir stafir
standa fyrir samstöfun optar eða sjaldnar en svá í fjórðungi vísu“. Svo
undarlegt sem það kann að virðast voru samt þessi fyrirmæli Snorra
virt að vettugi lengi vel. Á 14. öld fer að bera á því að ljóðstafir verði
of margir. Það á þá bæði við um stuðla og höfuðstafi, þ.e. ofstuðlun
kemur eins fyrir í síðlínum sem í frumlínum. Um svipað leyti fer að
bera á aukaljóðstöfum. Í braglínuparinu eru þá tvennir stuðlar. Auka-
ljóðstafir standa ýmist í frumlínu eða síðlínu án tengsla við hina línuna
enda hlýtur slík stuðlun að vera bundin við eina línu þar sem ekki geta
verið tveir höfuðstafir í sama braglínupari.1
Efni þessarar greinar er ofstuðlun í íslenskum kveðskap. Fjallað
verður stuttlega um rannsókn sem gerð var á stuðlasetningu síðustu
1200 ára þar sem fram kom að ofstuðlun jókst mjög um tíma en svo
dró úr henni aftur. Það sama gerðist með aukaljóðstafina (sjá RIA
2012). Meginefni greinarinnar er þó ný athugun sem gerð var á kveð-
skap fjögurra skálda sem gáfu út sínar fyrstu ljóðabækur eftir 2000.
Valið var úrtak úr kvæðum og vísum og talið saman hve oft má finna
ofstuðlun og aukaljóðstafi í bókum þessara skálda 21. aldar. Birt er
súlurit sem sýnir þróun ofstuðlunar og aukaljóðstafa allt frá 9. öld til
þeirrar 21. Það súlurit er byggt á báðum þessum rannsóknum. Á því
er hægt að sjá þær sveiflur í ofstuðlun sem orðið hafa yfir allt tímabilið
sem rannsakað var en einnig sést þar hvernig nútímaskáldin, sem
1 Reglur um fjölda ljóðstafa, hliðstæðar því sem hér er greint frá, voru til staðar bæði
í fornenskum og fornháþýskum kveðskap svo dæmi séu nefnd (Preminger og Brogan
1993:37. Ragnar Ingi Aðalsteinsson (hér eftir RIA) 2012:241 o.áfr.).