Peningamál - 01.08.2000, Blaðsíða 14

lengdir hafa aukist lítillega, en minna en búist var við
í kjölfar þess að hámarksvaxtabil milli inn- og útlána
var fest í mars síðastliðnum.
Uppnám á skuldabréfamarkaði
Uppnám varð á skuldabréfamarkaði í maí sl. þegar
tveir viðskiptabankar sögðu upp viðskiptavakt sinni
á Verðbréfaþingi Íslands með spariskírteini og hús-
bréf. Í kjölfarið fylgdi veruleg hækkun ávöxtunar og
spenna á markaðnum sem leystist síðan að hluta með
aðgerðum Lánasýslu ríkisins og Íbúðalánasjóðs.
Nokkrar ástæður voru fyrir þessu uppnámi, en þær
helstar að lífeyrissjóðir, sem lengi hafa verið at-
kvæðamiklir á skuldabréfamarkaði, hafa í auknum
mæli beint sjónum sínum til fjárfestingar erlendis.
Aukin útgáfa húsbréfa hefur jafnframt fyllt upp í
rýmið sem hlaust af minni útgáfu spariskírteina og
ríkisbréfa, og einnig höfðu a.m.k. tveir bankar tekið
umtalsverða stöðu í húsbréfum þar sem þeir gerðu
ráð fyrir lækkun ávöxtunar sem gekk ekki eftir. Að
auki gagnrýndu viðskiptavakarnir að upplýsingagjöf
stærstu útgefenda skuldabréfa væri ófullnægjandi.
Nýtt fyrirkomulag hefur til þessa ekki breytt miklu í
viðskiptum með húsbréf og húsnæðisbréf, en lifnað
hefur yfir viðskiptum með spariskírteini ríkissjóðs og
ríkisbréf.
Minnkandi áhugi lífeyrissjóða á húsbréfum og
öðrum ríkistryggðum bréfum
Frá því að húsbréfakerfinu var komið á laggirnar
hafa lífeyrissjóðir verið umsvifamiklir kaupendur
húsbréfa, og áttu þeir árið 1997 u.þ.b. tvo þriðju hluta
allra útgefinna húsbréfa og húsnæðisbréfa. Í lok síð-
asta árs var þetta hlutfall komið undir 50%, og laus-
lega áætlað seldu lífeyrissjóðir húsbréf umfram það
sem þeir keyptu fyrir rúmlega 13 milljarða króna árið
1998 og u.þ.b. hálfan milljarð króna á síðasta ári.
Þessi hegðan stafar af því að of stór hluti eignasafns
lífeyrissjóða hefur að þeirra mati verið bundinn í
innlendum skuldabréfum og þeir telja ástæðu til að
dreifa áhættunni með öðrum verðbréfum, ekki síst
innlendum og erlendum hlutabréfum.
Aukin útgáfa húsbréfa og húsnæðisbréfa
Á sama tíma hefur útgáfa húsbréfa aukist verulega
vegna mikillar þenslu á húsnæðismarkaði, og undan-
farin tvö ár, þ.e. 1998 og 1999, jókst stofn hús-
bréfa/húsnæðisbréfa um rúmlega 55 milljarða króna.
Á sama tíma dró ríkissjóður verulega úr útgáfu spari-
skírteina. Vonir höfðu staðið til þess að minnkandi
fjárþörf ríkissjóðs skapaði rými fyrir skuldabréfaút-
gáfu annarra aðila, þ.m.t. fyrirtækja, og lækkun
ávöxtunar, en þær vonir hafa ekki ræst. Stóraukið
framboð húsbréfa hefur eðlilega leitt til þess að
ávöxtun þeirra hefur hækkað. Að öðru jöfnu ætti það
að freista fjárfesta til að koma aftur inn á markaðinn,
en aðstæður á erlendum hlutabréfamörkuðum og af-
staða innlendra stofnanafjárfesta hafa verið þannig
að þeir vilja fremur fjárfesta í innlendum og erlend-
um hlutabréfum.
Bankar tóku stöðu
Eign innlánsstofnana í húsbréfum og húsnæðisbréf-
um jókst verulega á síðasta ársfjórðungi 1999 og
fram eftir þessu ári. Vegna þróunar ávöxtunar á
markaði á þessu ári hafa þær innlánsstofnanir sem að
þessum kaupum stóðu tapað verulegu á þessari eign
sinni að undanförnu. Þetta tap kemur þó ekki endi-
lega fram í reikningum þeirra þar sem bréfin kunna
að einhverju marki að vera færð í fjárfestingarbók í
stað veltubókar, og þarf þá ekki að gera grein fyrir
söluhagnaði eða -tapi fyrr en endanleg sala á sér stað
og enn getur verið von til þess að markaðurinn snúist
þeim í vil. Þótt einhver jákvæð hliðaráhrif kunni að
vera af þessum kaupum, svo sem það að hægt er að
nota markflokka ríkistryggðra skuldabréfa sem and-
lag í viðskiptum við Seðlabankann, er ljóst að ein-
hverjir bankar sem bjuggust við lækkun ávöxtunar
hafa orðið fyrir skakkaföllum. Forsendur fyrir vænt-
ingum bankanna eru óljósar, en sumir þeirra virðast
hafa búist við að nýjar lausafjárreglur og uppkaup
PENINGAMÁL 2000/3 13
1999 2000
J F M A M J J Á S O N D J F M A M J J
7,0
8,0
9,0
10,0
11,0
12,0
13,0
14,0
%
3 mán. bankavíxlar Stýrivextir Seðlabankans 3 mán. ríkisvíxlar
3 mán. REIBOR 6 mán. REIBOR
Mynd 6
Ávöxtun á peningamarkaði
5. janúar 1999 - 21. júlí 2000