Peningamál - 01.08.2002, Blaðsíða 37

36 PENINGAMÁL 2002/3
Inngangur
Formlegt verðbólgumarkmið var tekið upp í Svíþjóð
sem meginmarkmið peningastefnunnar mitt í djúpri
efnahagslægð í byrjun ársins 1993. Tveimur mánuð-
um áður hafði gengi sænsku krónunnar verið látið
fljóta eftir nokkurra mánaða viðleitni til að verja fast-
gengisstefnu sem var yfirlýst gengisstefna frá byrjun
sjötta áratugarins.
Áhugavert er að skoða reynslu Svía af verðbólgu-
markmiði í tæpan áratug. Svíþjóð var á meðal fyrstu
landa sem tóku upp verðbólgumarkmið í nútímalegri
útgáfu þeirrar stefnu. Aðeins Nýja-Sjáland, Kanada
og Bretland urðu fyrri til. Svíþjóð hafði að vísu áður
haft verðstöðugleika að höfuðmarkmiði peninga-
málastjórnar, þ.e.a.s. í heimskreppunni árin 1931-
1937. Reynsla Svía er einnig áhugaverð í ljósi þess
að Svíþjóð hefur búið við öflugt velferðarkerfi og
mikla miðstýringu á vinnumarkaði.
Hér verður fjallað um skipan peningamála í
Svíþjóð og aðdraganda þess að verðbólgumarkmið
var tekið upp. Fjallað er um umgjörð peningastefn-
unnar; skipulag, undirbúning og ákvarðanir í
peningamálum. Jafnframt er skoðað hvaða áhrif
breytingarnar hafa haft á framvindu í þjóðarbúskapn-
um og hvernig tekist hefur til við að gera peninga-
stefnuna trúverðuga.
Bakgrunnur
Erfitt er að greina hin raunverulegu markmið
peningastefnu vestrænna ríkja frá lokum seinni
heimsstyrjaldar fram á síðasta áratug aldarinnar.
Peningastefnan var samofin öðrum þáttum efnahags-
stefnu flestra vestrænna ríkja sem hafði fulla atvinnu
að meginmarkmiði. Verðlagsstöðugleiki var vissu-
lega nefndur í flestum stefnuskrám en oftar en ekki
var það markmið látið víkja fyrir markmiðinu um
fulla atvinnu.
Svíar héldu í markmiðið um fulla atvinnu lengur
en flest önnur ríki og formlega létu þeir það ekki
fyllilega fyrir róða fyrr en í byrjun síðasta áratugar
þegar alvarleg kreppa reið yfir landið. Breytingin
varð ekki að yfirlýstri stefnu stjórnvalda fyrr en með
yfirlýsingu í síðustu fjárlögum ríkisstjórnar jafnaðar-
manna rétt fyrir fall hennar 1991. Með ríkisstjórn
borgaraflokkanna sem tók við völdum haustið 1991
var skrefið hins vegar stigið til fulls.
Ýmsar breytingar voru þó gerðar í efnahagsmál-
um á níunda áratugnum, í átt að því sem var að gerast
í umheiminum. Dregið var úr ríkisafskiptum á mörg-
um sviðum og höft á fjármála- og gjaldeyrismarkaði
voru afnumin á seinni hluta níunda áratugarins. En
skortur á viðeigandi aðgerðum á sviði ríkisfjármála
og peningamála, samhliða auknu frjálsræði, átti lík-
lega þátt í því að alvarleg banka- og gjaldeyriskreppa
reið yfir í byrjun tíunda áratugarins.
1970-1990
Til að leita orsaka efnahagsörðugleikanna í upphafi
tíunda áratugarins verður að skoða þróunina undan-
gengna áratugi. Flestir hagfræðingar eru sammála
um þau vandamál sem voru til staðar í Svíþjóð allt
frá 1970 en greinir nokkuð á um vægi þeirra. Ljóst er
þó að óstöðugleiki sem tengdist ofþenslu og gengis-
fellingum hafði áhrif á árangur í þjóðarbúskapnum.
Hagvöxtur var minni í Svíþjóð en meðal núverandi
Evrópusambandsríkja á árunum 1970-1990, en var
þó svipaður og í Bandaríkjunum. Þjóðartekjur jukust
hægar vegna mikilla vaxtagreiðslna til útlanda.
Rannveig Sigurðardóttir1
Verðbólgumarkmið í Svíþjóð
1. Rannveig er hagfræðingur á hagfræðisviði Seðlabanka Íslands. Hún
vill þakka Arnóri Sighvatssyni, Má Guðmundssyni og Þórarni G.
Péturssyni fyrir hjálplegar ábendingar við vinnslu greinarinnar.