Peningamál - 01.12.2005, Blaðsíða 85

Guðmundur Guðmundsson1 og Kristíana Baldursdóttir2
Lífeyrissjóðir – framtíðarhorfur og óvissuþættir
Í árslok 2004 voru eignir lífeyrissjóðanna nokkru meiri en andvirði landsframleiðslu eins árs. Horfur eru á að
þær vaxi um svipaða upphæð næstu 10 árin. Rúmlega fimmtungur eigna sjóðanna er nú varðveittur í erlendum
verðbréfum, en til að ávaxta féð, sem bætast mun við, þarf væntanlega að fjárfesta hærra hlutfall erlendis. Afkoma
lífeyrissjóða ræðst af dánarlíkum félagsmanna, starfsævi, launaþróun og ávöxtun fjármagns sjóðanna. Sýnd eru
dæmi um stærð þessara þátta og sérstaklega hugað að óvissu um þá og áhrifum hennar á rekstur sjóðanna. Ekki er að
sjá að stórfelldur peningasparnaður Íslendinga með lífeyrissjóðum hafi leitt til samsvarandi þjóðhagslegs sparnaðar.
Eftirlaun eru nú alvarlegt áhyggjuefni í ríkisfjármálum fl estra iðn væddra
landa. Þau eru að mestu greidd með skattfé og fyrirsjáanlegt að fram-
lög til þeirra þurfa að hækka mikið næstu áratugi. Ástæðan fyrir þessu
er að fjölmennir árgangar nálgast eftirlaunaaldur, íbúar landanna ná
hærri aldri og eignast færri börn. Hlutfall eftirlaunaþega og fólks á
starfsaldri mun því hækka mikið fram eftir 21. öld. Hliðstæð þróun í
breyt ingu á aldurshlutföllum nær einnig til margra þróunarlanda, þ. á
m. bæði Indlands og Kína3.
Enda þótt öldruðum Íslendingum muni einnig fjölga í hlutfalli
við fólk á starfsaldri er þetta minna áhyggjuefni hér en víða annars
staðar. Fyrir því eru tvær meginástæður. Önnur er sú að breyting á ald-
ursskiptingu, sem við sjáum fram á, er minni en í Evrópulöndum sem
búa við svipaðan efnahag vegna þess að fæðingartíðni er ekki orðin
jafnlág hér, og eftirlaunaaldur er hár. Hin er að eftirlaunakerfi okkar
miðast að mestu við að hver starfandi maður spari hluta af launum sín-
um og geymi í sjóði sem síðan er varið til að greiða eftirlaun hans. Það
þarf því ekki að auka skattheimtu þó að hlutfall eftirlaunaþega hækki.
Íslensku lífeyrissjóðirnir áttu tæplega 1000 ma.kr. við árslok 2004,
en það ár var verg landsframleiðsla um 885 ma.kr. Iðgjaldatekjur lífeyr-
is sjóða eru enn miklu hærri en lífeyrisgreiðslur. Eftirlaunaþegar eru fáir
í hlutfalli við starfandi sjóðfélaga og fl estir þeirra hafa ekki greitt iðgjald
af öllum tekjum sínum nema fyrir hluta starfsævinnar og eiga því lítil
réttindi. Að auki hafa sjóðirnir fjármagnstekjur. Það er því fyrirsjáanlegt
að eignir þeirra munu vaxa mikið næstu árin nema hrun verði á hluta-
bréfaverði.
Ellilífeyrisþegum á eftir að fjölga hlutfallslega miðað við fólk á
starfs aldri og réttindi þeirra aukast. Samkvæmt skýrslu Fjármálaeftir-
litsins4 duga eignir sjóðanna og væntanleg iðgjöld núverandi félaga
ekki fyllilega fyrir skuldbindingum vegna þeirra. Mest vantar upp á
hjá sjóðum með ábyrgð atvinnuveitenda sem eru ríki og sveitarfélög.
Þeir eiga þó einnig drjúga sjóði. Í heild virðist vandi íslensku lífeyrissjóð-
1. Guðmundur er tölfræðingur og starfar við Hafrannsóknastofnun og hagfræðisvið Seðla-
bank ans.
2. Kristíana er deildarstjóri á tölfræðisviði Seðlabankans.
3. Hagfræðistofnun Háskólans efndi til ráðstefnu um efnið sl. vor í samvinnu við Center for
Capitalism við Columbiu-háskóla. Glærur frá ráðstefnunni eru á vef Hagfræðistofnunar,
www.ioes.hi.is.
4. Fjármálaeftirlitið, Lífeyrissjóðir, Ársreikningar 2004 ásamt kennitölum og öðrum upp lýs-
ingum. Reykjavík 2005.