Peningamál - 01.12.2005, Síða 92

L ÍFEYRISS JÓÐIR – FRAMTÍÐARHORFUR
OG ÓVISSUÞÆTTIR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
4
92
Aldurstengd réttindi
Sumir lífeyrissjóðir hafa tekið upp það fyrirkomulag að lífeyrisréttindi,
sem félagsmenn öðlast fyrir sama iðgjald, séu mishá eftir aldri þeirra.
Væntanlega liggja réttlætissjónarmið að baki þessu vali. Óréttlátt sé að
ávöxtun af iðgjöldum þeirra sem ganga ungir í sjóðinn sé varið til að
greiða lífeyri annarra sem komi í sjóðinn seinna á starfsævinni.
Aldurstenging réttinda stefnir að því að hver iðgjaldagreiðsla
myndi réttindi sem svari til þess lífeyris sem vænta megi að hún dugi
til að greiða. Til að meta réttindi fyrir iðgjald við tiltekinn aldur þarf því
að spá raunvöxtum þar til ellilífeyrisgreiðslum lýkur og einnig gefa sér
dánarlíkur, reglur um eftirlaunaaldur og líkur á öðrum útgjöldum sem
sjóðurinn gæti þurft að greiða vegna félagsmanna.
Mynd 11 sýnir dæmi um aldurstengda réttindaöfl un. Til einföld-
unar hefur aðeins verið reiknað með útgjöldum vegna örorku- og elli-
lífeyris. Fylgt er grunnforsendum um ævilíkur en reiknað fyrir hvort kyn
fyrir sig. Þarna vantar maka- og barnalífeyri sem kosta sjóðina meira
vegna karla, og kostnaður við rekstur sjóðanna er væntanlega sá sami
fyrir bæði kyn. Línuritin á myndinni sýna því heldur meiri mun á rétt-
indum sem hægt er að veita fyrir iðgjöld karla og kvenna en ætti við í
raunverulegum sjóði við núgildandi reglur. En örorku- og ellilífeyrir eru
miklu stærri útgjaldaliðir svo að raunverulegur munur er mikill og stafar
af því að konur lifa lengur og meiri líkur eru á að þær verði öryrkjar.
Myndin sýnir lífeyri sem hundraðshluta launa sem 10% iðgjald var
greitt af.
Erfi tt er að breyta skipulagi lífeyrissjóða án þess að það komi á ein-
hvern hátt ójafnt niður á félagsmönnum. Auk almennra lagaákvæða,
sem kynnu að eiga við slíkar breytingar, þurfa þær að hlíta skilyrðum
um lágmarkstryggingavernd. Augljóst er að breyting frá kerfi með
jafnri ávinnslu réttinda til aldurstengdrar réttindaöfl unar getur haft
mikil og ólík áhrif á hag einstakra félagsmanna eftir aldri þeirra og þarf
að gæta að því við skiptin10. En hugum að áhrifum af óvissu um ýmsa
þætti sem reikna þarf með við aldurstengingu lífeyrisréttinda.
Við útreikning á réttindum fyrir iðgjald 25 ára gamals félagsmanns
þarf að nota dánarlíkur frá 25-100 ára og örorkulíkur frá 25-65 ára.
Þær dánar- og örorkulíkur, sem reiknað hefði verið með fyrir 30 árum
ættu illa við nú og lítil ástæða er til að ætla að núverandi viðmiðanir
muni endast betur. Alvarlegust er þó óvissan um fjármagnstekjur.
Munurinn á réttindaöfl un eftir aldri ræðst af raunvöxtum. Til að
reikna hvernig réttindi eiga að breytast með aldri þarf að þekkja raun-
vaxtaferilinn frá því að iðgjald er greitt og þar til síðustu eftir launaþegar
árgangsins deyja. Þau aldursbundnu réttindi, sem nú er verið að veita,
byggjast því á spá stjórna lífeyrissjóðanna um vexti fram yfi r árið 2080.
Hér hefur verið venja að reikna með að þegar fram í sækir verði raun-
vextir 3,5%. Mynd 12 sýnir meðaltal af reiknuðum ferlum karla og
kvenna við þrjár forsendur um raunvexti. Hæsti og lægsti ferillinn sýna
útkomuna miðað við 3,5% og 2,5% raunvexti. Miðferillinn sýnir rétt-
indin sem fást ef vextir lækka um 0,1 prósentustig á ári, frá 3,5% í
2,5%, eftir 40 ára aldur. Frá 50 ára aldri er sá ferill því eins við 2,5%
vexti.
10. Bjarni Guðmundsson, 2004.
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
Konur
Karlar
65605550454035302520
Mynd 11
Aldurstengd réttindavinnsla1
Hlutfall af launum (%)
1. Miðað við 10% iðgjald af launum og 3,5% raunvexti.
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
Breytilegir raunvextir
2,5% raunvextir
3,5% raunvextir
66615651464136312621
Mynd 12
Aldurstengd réttindavinnsla1

Raunvextir (%)
1. Miðað við meðaltal samkvæmt dánar- og örorkulíkum
karla og kvenna, 10% iðgjald af launum.