Bændablaðið - 19.06.2014, Qupperneq 22
22 Bændablaðið | Fimmtudagur 19. júní 2014
Á Fagráðstefnu skógræktarinnar
2014 sem haldin var á Hótel Selfossi
dagana 12.-13. mars flutti Þorbergur
Hjalti Jónsson erindi um skógrækt
sem fjárfestingarmöguleika.
Þorbergur segir að viðfangsefnið
sé áhugavert, einfaldlega vegna
þess að hér á landi sé mikill og ört
vaxandi markaður fyrir trjávið sem
iðnaðarhráefni.
„Stærsti kaupandinn er nú
Járnblendiverksmiðja Elkem Ísland
á Grundartanga. Þar fyrir utan eru
nokkrar verksmiðjur sem framleiða
undirburð fyrir húsdýr sem einnig
þurfa verulegt viðarhráefni fyrir
framleiðslu sína.“
Viðarkurl frá Kanada
langmest notað
„Á árinu 2013 notaði járn-
blendiverksmiðjan um 28.000 tonn af
viðarkurli, sem jafngildir um 50.000
rúmmetrum af gegnheilum viði úr
skógi. Þá skiptist viðarnotkunin
þannig að 21.000 tonn voru flutt
inn frá Kanada, 6.000 tonn voru
úrgangstimbur frá Sorpu og
liðlega 1.000 tonn koma úr grisjun
á íslenskum skógum,“ segir
Þorbergur.
„Nýlega voru undirritaðir
samningar vegna byggingar
kísilmálmverksmiðja í Helguvík og
á Bakka við Húsavík og þær eiga að
taka til starfa á árunum 2016–2017.
Heildarþörf kísiliðnaðarins fyrir
iðnvið verður þá um 270 þúsund
rúmmetrar á ári. Þegar verksmiðja
PCC á Bakka hefur verið stækkuð
eins og áformað er gæti eftirspurn
eftir iðnviði á landinu verið komin í
um 350 þúsund rúmmetra af gegnheilu
timbri úr skógi. Til að mæta þessari
eftirspurn innanlands þyrfti að rækta
um 50–70 þúsund hektara af skógi til
viðbótar við þann skóg sem fyrir er í
landinu. Spurningin er því hvort við
getum fullnægt þessari eftirspurn og
hvort það sé góð fjárfesting.“
Tvö til fimmfalda nýskógrækt til að
mæta iðnviðarþörfinni
„Miðað við núverandi umsvif í
nýræktun skóga gætu grisjanir
og lokahögg mætt um helmingi
af núverandi iðnviðarþörf
járnblendiverksmiðjunnar um miðja
þessa öld og hugsanlega allri þörfinni
við lok aldarinnar. Hins vegar fer því
fjarri að hægt verði á þessari öld að
fullnægja fyrirsjáanlegri iðnviðarþörf
nýrra verksmiðja með núverandi
framkvæmdahraða í nýskógrækt og
með þeirri samsetningu tegunda og
landkosta sem nú tíðkast.
Til að mæta iðnviðarþörfinni þyrfti
að minnsta kosti að tvö- til fimmfalda
nýskógrækt í landinu og sennilega
ríflega það. En það þarf einnig aðrar
áherslur á tegundir og ræktunarland til
að hægt verði að auka framleiðsluna
nægilega fljótt.
Á næstu 20–30 árum er tækifæri til
að gera skógrækt á Íslandi að alvöru
atvinnuvegi sem stendur undir sér án
opinbers stuðnings og skilar verulegum
gæðum til samfélagsins. Til þess þarf
nýja nálgun og nýja fjármögnun. Það
er nauðsynlegt meðan á þessu stendur
að auka á ný fjárveitingar Alþingis
til skógræktarmála en það er samt
ósennilegt að þær fáist margfaldaðar
í bráð. Hér skiptir máli að stuðningi
ríkisins sé hagað þannig að hann laði
fjármagn að nýskógrækt. Staðan er
sú að meira en nægjanlegt fjármagn
er til ef skógrækt er áhugaverð frá
sjónarhóli fjárfesta.“
Varla forsendur í dag fyrir virkum
markaði með skóg
Þorbergur segir að ennþá séu tæplega
forsendur fyrir virkum markaði með
skóg til nýtingar. „Það er ekki fyrr en
skógurinn nálgast nýtingaraldur sem
vænta mætti áhuga á skógarkaupum til
fjárfestingar. Skógrækt ríkisins á nú um
helming af þeim skógi sem kominn er
að nýtingu og hinn helmingurinn er að
mestum hluta í eigu skógræktarfélaga.
Þeir fáu skógar sem eru af sæmilega
hagkvæmri stærð eru tæplega falir sem
stendur. Elstu skógar skógarbænda í
landshlutaverkefnunum eru komnir að
fyrstu grisjun en mestur hluti ræktaðra
skóga er ennþá ungur.“
Þorbergur segir hins vegar að meira
en nægt land sé til skógræktar. „Sem
dæmi má taka að þegar allt ræktað
land og svæði með verndargild skráð
af Umhverfisstofnun hafa verið
dregin frá eru í Árnes-, Rangárvalla-,
Borgarfjarðar og Mýrasýslum og
á Snæfellsnesi um 325 þúsund
hektarar af góðu skógræktarlandi.
Þar til viðbótar er töluvert af góðu
skógræktarlandi norðanlands og
austan.
Landeigendur hafa samið við
landshlutabundin skógræktarverkefni
um liðlega 48.000 hektara lands og
búið er að gróðursetja í tæplega tvo
fimmtu þess svæðis. Fyrst eftir að
landshlutaverkefnin komu til var
töluvert land boðið til skógræktar en
um alllangt skeið hefur tiltölulega
lítið bæst við. Svo virðist sem
framboð á landi til skógræktar
með þeim kjörum sem bjóðast hjá
landshlutaverkefnunum sé að mettast.
Að sögn Þorberg munu líða
margir áratugir þar til umsamið
skógræktarland skilar umtalsverðum
viðarafla. „Timburskógur með
sitkagreni skilar fyrstu grisjun eftir
um 40 ár og lokahöggi 80–100 árum
eftir gróðursetningu. Stafafura gæti
verið með 60–80 ára ræktunarlotu og
lerkið á svipuðu róli. Aðaltekjurnar eru
við lokahögg en tekjur af grisjunum
eru innborgun sem ein og sér stendur
sjaldan undir undir miklum arði.
Mannsaldur eða meira er of langur
biðtími fyrir flestalla fjárfesta. Til
að þeir séu líklegir til að setja fé í
fjárfestingu þarf hún að skila minnst
4–5% raunávöxtun á innan við einu
kynslóðabili (20–30 árum). Þótt
sitkagreni og stafafura geti verið mjög
álitlegar tegundir þegar litið er langt
fram í tímann þá skila þær afurðum
of seint til að þjóna núverandi og
fyrirsjáanlegum markaði svo nokkru
nemi.“
Alaskaöspin álitlegasta tegundin
„Álitlegasta tegundin er alaskaösp
og hér á landi er það viðarkurl fyrir
kísiliðnaðinn sem er mikilvægasta
afurðin. Við rennum ekki blint í
sjóinn með þetta. Á Sandlækjarmýri
í Gnúpverjahreppi er 85 ha samfelldur
tilraunaskógur með alaskaösp til
iðnviðarframleiðslu. Skógurinn var
að mestu leyti gróðursettur á árunum
1991–1993 og er hluti af svokölluðu
Iðnviðarverkefni sem stofnað var til
með samþykkt ríkisstjórnar Íslands
árið 1989. Í verkefninu átti að
kanna hvort raunhæft væri að rækta
alaskaösp til að framleiða viðarkurl
fyrir kísiliðnaðinn. Svarið liggur nú
fyrir – já, það er raunhæft á 15–25
ára nýtingarlotu. Ræktunarlotan
fram að fyrsta rjóðurhöggi er 20–25
ár en um 5 árum styttri í næstu lotu.
Meðalársvöxturinn á Sandlækjarmýri
er 6–8 rúmmetrar á hektarann og
nú standa þar um 160 rúmmetrar
á hektarann tilbúnir til nýtingar.
Skógarhöggstilraunir í skóginum
sýna að trén endurnýjast bæði af
teinungi af stúfunum og rótarskotum.
Endurnýjunin er meira en næg til að
ekki þurfi að planta landið að nýju.
Upphaflega tók það trén nokkur ár
að koma sér fyrir og vaxa úr grasi
en í annarri lotu rjúka þau upp
strax á fyrsta sumri eftir fellingu.
Sjálfgræðslan er afar mikilvæg fyrir
afkomu skógarins því gróðursetning
og umhirða nýræktar er langstærsti
kostnaðarliðurinn.
Árið 2010 sömdu Elkem Ísland
og Skógrækt ríkisins um kaup á
grisjunarviði fyrir framleiðslutilraun
í verksmiðjunni á Grundartanga.
Hráefnið reyndist vel og í
framhaldinu var gerður tíu ára
verðtryggður rammasamningur um
iðnviðarviðskipti. Verðið er að teknu
tilliti til gæða sem er sambærileg
við innflutt viðarkurl. Hér er ekki
um neinn gjafagjörning að ræða
heldur keppir Skógrækt ríkisins við
innflutning. En staðreynd er að verðið
er hagstætt fyrir afkomu í skógrækt.
Fjárfestingartækifærið felst því í
asparskógrækt til iðnviðarframleiðslu
sem getur skilað fyrstu uppskeru
20–25 árum eftir gróðursetningu og
annarri uppskeru 35–40 árum frá
upphaflegri plöntun. Síðan getur
skógurinn gefið uppskeru á 15–20 ára
fresti um langa framtíð en án verulegs
kostnaðar við endurræktun.“
Fjárfesting í skógrækt gæti
hentað ýmsum sjóðum
„Í skógrækt þarf þolinmótt fjármagn
og digra sjóði. Fjárfesting í skógrækt
gæti hentað lífeyrissjóðum og
sérstökum skógræktarsjóðum þar
sem margir minni fjárfestar leggja
saman. Það er ekki nægilegt að
leggja út fyrir skóginum heldur
fylgir árlegur rekstrarkostnaður við
girðingar, umsjón og tryggingar.
Skógrækt getur verið freistandi
kostur til að dreifa áhættu í eignasafni.
Helsti kostur hennar sem fjárfestingar
er að afkoma í skógrækt fylgir lítið
sveiflum á markaði með hlutabréf
og skuldabréf. Það dregur töluvert
úr áhættu í eignasafni að hafa hluta
fjárfestingar í vel reknum arðskógi.
Virðisauki fjárfestingarinnar
stafar mest af viðar- og stærðarvexti
trjánna. Hægt er að fresta höggi ef
timburverð er lágt. Trén vaxa áfram
og arðinn má innleysa þegar verð
hækkar á ný. Þegar til langs tíma er
litið hækkar timburverð að mestu í
takt við almennar breytingar verðlags
og kostnaðar. Tekjur af skóginum eru
því verðtryggðar og reynslan erlendis
sýnir að fjárfestar sækja í skógrækt
á verðbólgu og krepputímum.
Meginkostur skógar umfram margar
aðrar fjárfestingarleiðir er tiltölulega
örugg langtímaávöxtun. Þessir kostir
skógræktar eru mikilvægir fyrir
lífeyrissjóði og langtímasparnað
einstaklinga.“
En hver gæti raunhæfur arður verið
af skógrækt? „Til að rækta skóginn
þarf að kaupa eða eiga land. Leggja
þarf út fyrir girðingum, jarðvinnslu,
plöntum, gróðursetningu áburði og
annarri umönnun. Skipuleggja þarf
verkið og hafa umsjón með ræktuninni
út ræktunarlotuna. Árlegur kostnaður
felst m.a. í viðhaldi girðinga,
tryggingum og eftirliti.
Hugsum okkur landeiganda
sem ákveður að ræktar asparskóg
til iðnviðarframleiðslu og gera það
fyrir eigin reikning og án allra styrkja
eða ívilnana. Vöxtur og árangur er
svipaður og í tilraunaskóginum á
Sandlækjarmýri. Hann getur við
fyrstu uppskeru 20–25 árum frá
gróðursetningu búist við um 3%
raunávöxtun á fjárfestingu sína sem
hækkar í tæp 5% við aðra uppskeru
um 40 árum frá plöntun. Þaðan í frá
getur skógurinn skilað um 4–5% arði
um langa framtíð. Þetta gæti verið
viðunandi en 35–40 ára bið eftir
fullnaðarávöxtun er samt í lengra lagi
fyrir marga fjárfesta.
Fjárfestir sem þarf að kaupa
land stendur mun verr að vígi. Oft
er landverð álíka hátt eða hærra en
samanlagður kostnaður við nýræktun
skógar á landinu. Stofnkostnaður
getur því tvöfaldast og arðsemi
fjárfestingarinnar helmingast ef kaupa
þarf landið. Þótt skógurinn geti staðið
undir sér er ósennilegt að fjárfestum
þætti viðunandi að fá 1–3% ávöxtun
á 20–40 árum.“
Ýmsar hindranir í veginum
Þorbergur segir einkum þrennt sem
hindri fjárfestingar í skógrækt, hátt og
hækkandi landverð, kostnaður, tafir
og áhætta vegna opinberra leyfa og
ræktunaráhætta.
„Landverð á hektara er víða um
og yfir tvöfalt hærra en samanlagður
kostnaður við nýræktun skógar
á sama landi. Fyrir fjárfesti er
landverðið einfaldlega aukalegur
ræktunarkostnaður sem bera þarf alla
ræktunarlotuna. Verulegur hluti flestra
jarða er óhentugt land sem skilar ekki
nægum afköstum fyrir arðskógrækt.
Kostnað vegna kaupa á ónýtanlegu
landi þarf arðskógurinn að bera.
Það er í sjálfu sér einfalt mál
að lækka landverð það mætti gera
með því að taka óræktað land inn í
fasteignamat og skattleggja eins og
aðrar fasteignir. Fyrir skógrækt yrði
léttara að borga árlegt fasteignagjald
en þurfa að leggja stórfé út við
landakaup. En hér eru þeir hagsmunir
undir að aðgerðin yrði örugglega
mikið átakamál.
Skógrækt er tilkynningarskyld
vegna umhverfismats og þarf
framkvæmdaleyfi frá sveitarfélögum.
Því fylgir veruleg áhætta að kaupa
land til skógræktar þar sem óvíst er
hvaða kostnaður verður við afgreiðslu
opinberra leyfa eða yfirleitt hvort
heimild fæst til framkvæmda. Þessu
væri auðvelt að breyta ef lögum
yrði breytt þannig að skógrækt væri
einfaldlega heimil án sérstakra leyfa
eða duttlungainngripa á ákveðnum
svæðum. Það væri þá bara þar sem
mikið er í húfi vegna náttúruverndar
eða annarra skilgreindra ástæðna sem
setja þyrfti málið í sérstaka skoðun.
Þá er ræktunaráhætta í nýskógrækt
töluverð því það er ófyrirséð hvort eða
að hve miklu leyti plöntur lifa eftir
gróðursetningu eða hve lengi trén eru
að komast á vaxtarskrið.“ /smh
Skógrækt sem fjárfestingarmöguleiki
Tiltölulega örugg langtímaávöxtun
Garðtraktorar
mikið úrval
ÞÓR HF
Reykjavík:
Krókháls 16
110 Reykjavík
Sími 568-1500
Akureyri:
Lónsbakka
601 Akureyri
Sími 568-1555
Vefsíða:
www.thor.is www.VBL.is
REYKJAVÍK Sími: 414-0000 /// AKUREYRI Sími: 464-8600 /// www.VBL.is
REYKJAVÍK
Krókháls 5F
110 Reykjavík
Sími: 414-0000
AKUREYRI
Baldursnes 2
603 Akureyri
Sími: 464-8600
HAGSTÆTT VERÐ
REKSTRARVÖRUR – GOTT ÚRVAL
Sjá nánar í vefverslun okkar á VBL.is undir beislishlutir
Þorbergur Jónsson, sérfræðingur
Skógræktar ríkisins á Mógilsá.