Fréttablaðið - 23.04.2016, Blaðsíða 96

Vorið 1983 var dönsku-kennslu á Íslandi rekið kjaftshögg, þegar farið var að gefa Andrés Önd út á íslensku. Sjálfur til-
heyri ég síðustu kynslóðinni sem
lærði dönsku af Andrésblöðunum og
get því slegið um mig með upphróp-
unum á borð við Hulk, Suk og Gisp!
Andréssögurnar voru vitaskuld
skemmtilegasta efni þessara blaða,
en inn á milli mátti lesa um léttvæg-
ari aukapersónur á borð við vinalegu
nornina Mim, hvolpinn Vask og hval-
veiðiöndina Moby sem þó skutlaði
aldrei hval. Þá voru einnig óminnis-
stæðar sögur um krúttlega indíána-
piltinn Hiawatha sem lék við dýrin
í skóginum og gerði akfeitum og
fjaðraskrýddum föður sínum gramt
í geði.
Hiawatha birtist fyrst í Disney-
teiknimynd frá árinu 1937. Nafnið
var innblásið af kunnu kvæði eftir
bandaríska nítjándu aldar ljóðskáldið
Longfellow, sem aftur fjallaði um
samnefndan indíánahöfðingja.
Sagnfræðingar hallast að því að
Hiawatha hafi verið til í raun og veru,
þótt tilgátur um það hvenær hann
var uppi spanni ansi langt árabil eða
frá tólftu öld til miðrar þeirrar fimm-
tándu. Byggjast þær áætlanir annars
vegar á fornleifarannsóknum en hins
vegar á stjörnufræði, því frásagnir af
sérkennilegum sólmyrkva tengjast
sögu hans.
Fjölmennir stríðsleikir
Samkvæmt sögnunum var Hiawatha
annaðhvort leiðtogi ónondaga-
þjóðarinnar eða móhíkana, nema
hvort tveggja væri. Er hann sagður
hafa átt einna stærstan þátt í því að
nokkrar þjóðir frumbyggja á svæðinu
frá því þar sem New York er í suðri
og inn fyrir landamæri núverandi
Kanada, sameinuðust í eitt banda-
lag. Það nefndist Írókesabandalagið
og veitti evrópskum nýbúum harða
mótspyrnu: fyrst Frökkum og síðar
Bandaríkjamönnum, eftir að banda-
lagið dróst inn í bandaríska frelsis-
stríðið.
Írókesar eru í dag um 130 þúsund
talsins, þar af þriðjungurinn í Kan-
ada en 2/3 í Bandaríkjunum. Þeir eru
stoltir af sögu sinni og menningu, en
Síðustu móhíkanarnir
Saga
til næsta
bæjar
Stefán Pálsson
skrifar um
ævagamla íþrótt.
ekki hvað síst af íþróttinni sem þeir
gáfu heiminum: lacrosse.
Lacrosse er hópíþrótt með gríðar-
langa sögu. Mannfræðingar hafa
giskað á að hún gæti verið þúsund ára
gömul ef ekki eldri. Á þeim tíma hafa
reglurnar vitaskuld tekið miklum
breytingum, en heimildir eru til um
kappleiki með mörg hundruð iðk-
endum, sem einkennst gátu af miklu
ofbeldi og fóru fram á stóru landsvæði
– í raun ekki ósvipað og þær evrópsku
miðaldaíþróttir sem urðu forveri fót-
boltans.
Líkt og í fótbolta er markmiðið að
koma bolta í mark andstæðingsins,
en sá er þó munurinn að í lacrosse
sparka keppendur ekki í knöttinn
heldur feykja honum á milli sín með
löngum stöngum með neti á öðrum
endanum. Evrópskum landnemum
Ameríku þótti stangirnar minna á
krossa eða biskupsbagla og er núver-
andi heiti íþróttarinnar afbökun af
því: lacrosse.
Boltakappleikir frumbyggjanna
heilluðu hina nýju íbúa, sem snemma
sóttust í að fylgjast með viðureignum
og veðja á úrslit. Ekki virðist þeim þó
hafa komið til hugar að spreyta sig
sjálfir á íþróttinni eða slást í leikinn.
Hefði slíkt væntanlega verið talið
ósæmandi kristnum mönnum, enda
má ætla að lacrosse hafi öðrum þræði
gegnt trúarlegum tilgangi.
Fastar skorður
Á nítjándu öld rann upp tími skipu-
lagðra boltaíþrótta í Englandi, sem
þaðan breiddist út til fyrrverandi
og núverandi nýlendna Breta. Sam-
ræmdar reglur voru settar fyrir gamla
boltaleiki og íþróttir á borð við krikk-
et, rúbbí og fótbolta urðu til um og
upp úr miðri öldinni. Það var því ekk-
ert óvænt að lacrosse færi sömu leið.
Kanadískur piltur að nafni William
George Beers tók að sér að fastsetja
reglur greinarinnar árið 1860, þá
aðeins sautján ára að aldri. Fram að
því höfðu lið komið sér saman um
einstök atriði í reglunum fyrir hverja
keppni. Það var í sjálfu sér ekkert
vandamál þegar heimamenn áttust
við, en líkt og varðandi fótboltann,
krikketið og rúbbíið kom þörfin fyrir
samræmdar reglur fram eftir að sam-
göngur bötnuðu og menn gátu farið
um langan veg til kappleikja. Beers
skilgreindi leyfilega stærð keppnis-
vallar, mörk og kylfur. Hann fækkaði
keppendum í hvoru liði niður í tólf
og fastsetti hvernig úrslit fengjust í
leikjum.
Með þessum breytingum fór la-
crosse þegar sigurför um Kanada.
Fyrsti landsleikurinn fór fram þegar
árið 1867, milli Kanada og Bandaríkj-
anna. Þá áttu enn eftir að líða fimm ár
þar til Englendingar og Skotar áttust
við í fyrsta fótboltalandsleiknum.
Lacrosse á tímum Beers fór fram á
opnum grasvelli með tólf keppendum
í hvoru liði. Svipuð útgáfa leiksins er
stunduð enn í dag, raunar með tíu
manna liðum. Þessi gerð íþróttar-
innar heillaði Viktoríu Bretadrottn-
ingu, sem fékk að fylgjast með la-
crosse-kappleik í opinberri heimsókn
til Kanada. Hún kvað þegar upp þann
dóm að íþróttin væri þokkafögur og
gæti hentað vel sem líkamsrækt fyrir
stúlkur.
Í kjölfarið hófu breskar stúlkur að
æfa lacrosse af miklum móð. Út frá
lacrosse-keppni í breskum stúlkna-
skólum þróaðist svo það afbrigði la-
crosse-íþróttarinnar sem keppt er í í
kvennaflokki. Í því eru ýmsar skorður
settar við líkamlegri snertingu kepp-
enda, sem eru ekki með hjálma og
hlífar öfugt við karlkeppendurna.
Ekki á Ólympíuleikum
Vinsælasta lacrosse-afbrigðið í dag
er þó enn ofbeldisfyllra. Liðsmenn
eru færri og vellirnir eru afgirtir. Við
fyrstu sýn minnir slík keppni helst á
íshokký og það er raunar engin til-
viljun. Nútíma-íshokký var að mörgu
leyti þróað út frá lacrosse og hugsað
sem vetrarafþreying fyrir lacrosse-
keppendur.
Lacrosse rataði inn á Ólympíu-
leikana 1904 og 1908 sem fullgild
keppnisgrein og urðu Kanadabúar
sigurvegarar í bæði skiptin. Eftir það
hefur íþróttin þrisvar hlotið stöðu
sýningargreinar, síðast árið 1948.
Meira að segja á Ólympíuleikunum
í Montreal árið 1976 fékk lacrosse
ekki náð fyrir augum Ólympíu-
nefndarinnar og er þó rík hefð fyrir
því á Ólympíuleikum að hleypa inn
sérviskulegum sýningargreinum sem
falla gestgjafaþjóðinni í geð.
Ástæða þessa er sú að útbreiðsla
lacrosse er afar lítil. Þótt heimasíða
Alþjóða lacrosse-sambandsins stæri
sig af því að það sé sú íþrótt sem er í
mestum vexti í bandarískum háskól-
um, hefur gengið afar illa að kveikja
áhugann utan hins enskumælandi
heims. Innan við þrjátíu lönd hafa
sérsambönd um iðkun greinarinnar
en líklega þyrfti að þrefalda þá tölu til
að íþróttin kæmi til álita á Ólympíu-
leikum.
En færi svo einn daginn að la crosse
öðlaðist Ólympíusess, kæmi upp
flókin staða. Eitt besta landsliðið í
greininni hefði ekki keppnisrétt á
leikunum.
Ástæðan er sú að Írókesar (franska:
Iroquois) eru aðilar að Alþjóða la-
crosse-sambandinu og tefla fram
landsliði í fremstu röð. Finnist Íslend-
ingum mikið til um handboltaafrek
sín koma með 330 þúsund manna
þjóð, hvað mega þá 130 þúsund Író-
kesar segja?
Höggþung hörkutól
Lacrosse-landsliðið er helsta sam-
einingartákn Írókesa í dag og enginn
skyldi vanmeta mikilvægi þess fyrir
sjálfsmynd þjóðarinnar. Þannig vekja
jafnvel sigrar ungmennalandsliða
gríðarmikla geðshræringu. Þjóðernis-
stoltið getur þó komið landsliðinu í
bobba. Þannig fór það fýluferð á
heimsmeistaramót í Lundúnum fyrir
nokkrum misserum, þar sem hluti
leikmannanna fékk ekki inngöngu í
landið þar sem þeir neituðu að fram-
vísa öðrum skilríkjum en sérstökum
vegabréfum Írókesa.
Ættbálkaráð Írókesa hefur gefið
út sín eigin vegabréf frá því á þriðja
áratug síðustu aldar, enda neitar
allnokkur hluti hópsins að teljast
kanadískir eða bandarískir ríkis-
borgarar. Slík prinsipmennska er þó
enginn hægðarleikur þegar kemur
að alþjóðakeppni í íþróttum. Til að
firra sig vandræðum hafa þó yfirvöld
í Kanada og Bandaríkjunum reynt
að horfa í gegnum fingur sér og vakti
til að mynda athygli fyrir nokkrum
árum þegar Hillary Clinton, þá utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna, beitti
sér fyrir því að Írókesalandsliðið
fengi frjálsa för þrátt fyrir vegabréfin
óvenjulegu.
En þótt landslið Írókesa sé óneitan-
lega Davíð umkringdur Golíötum
íþróttaheimsins, er það ekkert sér-
staklega vinsælt í lacrosse-heim-
inum. Það þykir hart í horn að taka,
nálega gróft og leikmenn þess notast
við þungar tréstangir í stað léttari
álstanga – að því er virðist til þess að
skjóta andstæðingnum skelk í bringu.
En það rúmast þó innan gildandi
reglna … og hver þykist þess umkom-
inn að kenna Írókesum hvernig eigi
að spila þúsund ára gömlu íþróttina
sína?
Innan vIð þrjátíu lönd
hafa SérSambönd um
Iðkun greInarInnar en
líklega þyrftI að þre-
falda þá tölu tIl að
íþróttIn kæmI tIl álIta
á ólymPíuleIkum.
Aðalfundur
Sjálfsbjargar á höfuðborgarsvæðinu
Aðalfundur Sjálfsbjargar á höfuðborgarsvæðinu, verður haldinn
þriðjudaginn 26.apríl 2016, kl 19:30 í félagsheimili Sjálfsbjargar, Hátúni 12.
Dagskrá:
• Venjuleg aðalfundarstörf
• Kosning fulltrúa á landsfund Sjálfsbjargar lsf haustið 2016
• Önnur mál
Þeir félagsmenn einir hafa kosningarétt sem hafa greitt félagsgjaldið
fyrir árið 2015.
Félagsmenn eru hvattir til að mæta á fundinn.
Stjórnin
2 3 . a p r í l 2 0 1 6 l a U G a r D a G U r40 h e l G i n ∙ F r É T T a B l a ð i ð
2
3
-0
4
-2
0
1
6
0
4
:3
5
F
B
1
2
0
s
_
P
0
9
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
9
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
0
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
9
3
1
-B
D
5
4
1
9
3
1
-B
C
1
8
1
9
3
1
-B
A
D
C
1
9
3
1
-B
9
A
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
1
2
0
s
_
2
2
_
4
_
2
0
1
6
C
M
Y
K