Skírnir - 01.01.1965, Side 215

Skírnir
Ritfregnir
197
lendinga við keltneskar þjóðir, Skota og Ira. Þá hafa einnig þó nokkr-
ar sögur komið inn á seinni öldum, helzt frá Danmörku. Samt hefur
þetta allt oft og tiðum mótazt af sérstæðum lifskjörum lands og lýðs.
Sumar sagnanna hafa ekki vel getað samlagazt hinu nýja umhverfi,
heldur horfið með öllu, eða þá aðeins varðveitzt í undarlegum, afbökuð-
um gerðum; aðrar hafa hins vegar aukizt og magnazt, svo að erlendu
tilbrigðin virðast fáskrúðug og fátækleg í samanburði við hin íslenzku.
Við hlið þessara hægu, gagngeru breytinga hafa þjóðsögurnar sætt margs
konar smærri breytingum vegna smekks og áhugamála einstakra sagna-
manna. Er einkar vel til fallið að rannsaka slikt i íslenzkum þjóðsögum,
þar sem mörg mannfræðirit, þættir og ævisögur gefa oft ýtarlegar upp-
lýsingar um heimildarmenn.
Fyrir fræðimenn, sem vilja komast að raun um, hvaða lögmál gilda
um staðfestu og þróun sagna, er því naumast unnt að hugsa sér betra
rannsóknarsvið en íslenzkar þjóðsögur. Fyrsta skilyrðið til þess, að verk-
ið beri góðan árangur, er þó, að efniviðurinn sé sem mestur og traust-
astur. Á þeim sviðum hefur að vísu margt verið gert; ekki sízt ber að
fagna því, að verulegur skriður hefur komizt á útgáfur þjóðsagna á
Islandi á síðustu áratugum. Framar öllu ber hér að nefna hina miklu
og vísindalegu endurútgáfu á þjóðsögum Jóns Árnasonar, sem er til fyrir-
myndar um meðferð textans, skrár og skýringar, en einnig má minnast
á t. d. hin stóru söfn Ólafs Davíðssonar og Sigfúsar Sigfússonar. Hörmu-
legt er þó, að mjög fáar sögur hafa hingað til verið teknar upp alveg
orðrétt eins og þær hafa verið sagðar, svo að unnt sé að vita með vissu,
hvernig munnlegum islenzkum sagnastil er háttað. Slikt er þó naumast
auðið nema segulbandstæki séu til umráða og söfnunarstarfið fari fram
á vegum opinberrar stofnunar. Að því er ég hef frétt, hefur Handrita-
stofnunin nú ráðizt í þetta. Vonandi fæst nægilegt fé og starfskraftar til
þessa mikilvæga verks á næstunni, því að það, sem nú er látið ógert,
verður aldrei bætt. Þó að þetta björgunarstarf á elleftu stundu sé mjög
áríðandi, verður samt að sætta sig við, að margar sögur eru þegar með
öllu horfnar í munnlegri geymd, og verðum við þá að láta okkur nægja
það, sem til er á prenti og í handritum.
Til þess að það, sem þegar er safnað, komi islenzkum og erlendum
fræðimönnum að notum, þarf að koma á hentugri flokkun efniviðarins
og að fá prentaðar sem flestar og beztar yfirlitsskrár. 1 þessum frum-
rannsóknum er enn margt ógert. Þó ber að geta þess, að Einar Ól. Sveins-
son tók þegar árið 1929 saman handhæga skrá um islenzk ævintýri,
Verzeichnis islándischer Márchenvarianten (FF Communications 83, Hel-
sinki), sem hefur inni að halda inntak allra ævintýragerða íslenzkra, er
þá voru þekktar. 1 þeirri bók og í TJm íslenzkar þjóSsögur (Rvk. 1940)
eftir sama höfund má líka finna mikinn fróðleik um ævintýraminni í
fornsögunum, um sögu söfnunarstarfseminnar á Islandi o. fl. 1 báðum
bókunum, en þó ýtarlegast í Um íslenzkar þjúSsögur, eru einnig skrár