Skírnir - 01.01.1965, Síða 228

210
Ritfregnir
Skírnir
unar er á annað borð þörf — hversu Islendingar höfðu náð langt í gerð
mannlýsinga, þegar sagnaritun hófst. Hefði nú ekki verið nær að ætla,
að islenzkur sögustíll hefði látið að sér kveða þegar við upptök sagn-
anna? Ekki hefði verið ónytsamlegt fyrir Lönnroth að kanna manna-
myndir þær, sem dregnar eru upp í Sturlungu og lita á afstöðu þeirra
til Islendingasagna. Hver veit, nema hann hefði þá orðið einhvers vis-
ari um innlenda sagnahefð og tekið málið öðrum tökum? Hins vegar er
ekki að efa það, að áhrifa af mannlýsingum latínurita verði vart, t. d.
i biskupasögum. Þau latnesku sögurit, sem Lönnroth tekur dæmi úr, hafa
ekki öll verið kunn á Islandi, en það má svo sem einu gilda.
Það er gömul og útbreidd trú með öllum þjóðum, að ytra útlit gefi
visbendingu um innri eiginleika. En auðvitað á þessi lýsingaraðferð i
íslenzkum ritum að vera erlend að uppruna að tölu Lönnroths, jafnvel
þótt Eddukvæðin geymi skýr dæmi um þetta, svo sem þegar hvöss augu
sýna hetjulund. Undir þetta eiga að hafa ýtt tvær hálfvisindalegar mið-
aldakenningar. önnur nefnist fysiognomi, þ. e. listin að dæma skapferli
eftir ytra útliti. Islenzk handrit með slíkum fróðleikstíningi munu vera
frá 15. öld. Hin er kenning Galenusar um fjóra vökva blóðsins: sanguis,
flegma, cholera rubea, melancholia. Þessir vökvar áttu að vera í jafn-
vægi, til þess að heilsa mætti haldast. Ef þeir fóru úr skorðum, fengu
menn skaplyndi eftir þeim vökva, sem mestur var. Hinar Ijósu hetjur
íslendingasagna, t. d. Gunnar á Hlíðarenda og Þórólfar Egilssögu, hafa
þá haft sanguis meira en í hófi, hinar svörtu hetjur, t. d. Skarphéðinn,
Skallagrímur og Egill, hafa verið upphleyptir af cholera og melancholia
— eða með öðrum orðum væru manngerðir þessar runnar frá miðalda-
hugmyndum. Trúi því hver sem vill, að menn hafi þurft að vita deili á
vessakenningu Galenusar til að skapa sér ljósa og glaðlynda hetju. f
sömu grein, Kroppen som sjálens spegel, kemst Lönnroth svo að orði:
Om Egil Skallagrimsson ságs det att han vid meddelandet om sin
sons död svállde sá att livrocken och hosorna sprack. . .. Nágot lik-
nande beráttas om Sigurd Fafnesbane i en strof ur en numera för-
lorad Eddadikt som citeras i Vplsungasagan. Och i den fullstándigt
bevarade Guðrunarkviða I ár Gudrun nára at spricka av sorg vid
Sigurds lik. Kvinnorna söker locka henne att gráta, och det fram-
gár av sammanhanget att det skulle vara direkt farhgt för henne
att hálla tárarna tillbaka. Denna purgeringstanke gör att man inte
helt kan utesluta möjligheten av ett inflytande frán kroppsvátske-
láran ocksá hár, trots att Guðrunarkviða vanligen anses vara áldre
án den latinska litteraturens införande i Vást-Norden. (Kroppen, 51).
Þessi klausa má teljast táknræn fyrir alla stefnuna í ritgerðinni, viljann
til að yfirstíga allar hindranir til að geta skýrt sem flest af erlendum
toga. Það er kannski ekki ónýtt að vita, að i Eddukvæðum eru mýmörg
dæmi þess, að ytri ummerki sýna innri tilfinningu eða geðshræringu og
hefur þetta samlagazt sögustílnum svo dyggilega, að það telst eitt megin-