Skírnir - 01.01.1983, Síða 155

SKÍRNIR
HELGISOGUR
149
þá sem lítil kynni höfðu af klassiskum lærdómi, hins vegar menn
sem þekktu og notuðu retórisk stílbrögð og voru þjálfaðir í
mælskufræðum. Það voru einmitt þeir sem sömdu þau rit þar
sem ræður er að finna. Þeir lærðu ekki iðn sína mestan part af
‘practical knowledge through close reading and textual inter-
pretation of foreign and native works’ (bls. 208), þó að slíkur
lestur kunni að hafa haft áhrif á þá, heldur hafa þeir að öllum
líkindum lært retóriskar reglur svo vel að þær urðu þeim ósjálf-
rátt tamar. Miðaldamenn urðu engu síður en nútímahöfundar
að gera ráð fyrir vissum áheyrendum eða lesendum og með þá
í huga sömdu þeir.
Fyrir þessari tvískiptu veröld, áheyrendum ræðu fyrir innan
og utan bókarspjöldin, gerir Knirk ekki nægileg skil. Vegna
hins blandaða áheyrendahóps má ætla að aðeins sumar mál-
semdir (loci) hafi lientað ræðu í það og það skiptið. Sennilegt
er að kenningar Ágústínusar kirkjuföður um einfaldan stíl
(sermo humilis) hafi sett svip sinn á rithátt kirkjulegra bók-
mennta langt fram eftir 13. öld en skrúðstíllinn, sem í lok þeirr-
ar aldar fer að tíðkast, eigi rætur sínar að rekja að einhverju
leyti til nýrra námsbóka í mælskufræðum. Á 12. öld verða þær
breytingar á veraldlegri sagnaritun að höfundar fara að túlka
fortíðina á annan hátt en fyrr. Áhrif ritningarinnar þolca fyrir
áhrifum frá verkum Sallusts og Lúkans. Einstaklingurinn skip-
ar mun meira rúm en áður í sögum; sagnfræðingar taka að
skapa sögupersónur; þær eru látnar halda ræður, og ekki ein-
ungis tilsvör þeirra eru hermd heldur eru einnig birtir samtals-
kaflar. Þessarar breyttu stefnu í sagnaritun sér merki bæði lijá
Snorra og Saxa hinum málspaka. Það má hafa fyrir satt að
Sverris saga sé fyrsti norræni fulltrúi þessarar nýju stefnu.
Sú rannsóknaraðferð sem Knirk hefur valið kemur stundum í
veg fyrir að lesandinn fái skilið til fulls ræðutækni miðalda-
manna. Ég nefni t.d. ræðu Svína-Péturs í Sverris sögu. Um
hana segir Knirk réttilega að hún hafi ‘the strongest rhetorical
flavor’ (bls. 68) af öllum ræðum sögunnar. Hann lýsir upphaf-
inu á tölu Svína-Péturs svo að hann byrji mál sitt ‘in a vulgar
tone with a pun’ (bls. 68). Svína-Pétur þessi er hvergi kynntur
í sögunni en af henni má ráða að hann hafi verið einn af for-