Skírnir - 01.01.1983, Side 196

SKÍRNIR
190 ÓLAFUR JÓNSSON
þcirra svo sem aukagetu einvörðungu eða fgrip með hinum stærri verkum.
I>að er raunar fátítt að höfundar, og síst þeir sem mestu skipta, leggi ein-
vörðungu fyrir sig smásagnagerð; sumir eru atkvæðamikil ljóðskáld eins og
Guðmundur Friðjónsson og Jakob Thorarensen; og höfundar sem aðallega
hafa framast af smásögum, Þórir Bergsson og Halldór Stefánsson, birtu líka
skáldsögur þó minna séu metnar.
I verkum þessara og annarra helstu smásagnahöfunda viðhelst og ávaxtar
sig, endurnýjast og umbreytist hin raunsæislega frásagnarhefð frá árdög-
um sagnagerðar, og áherslur auðvitað margbreyttar innan hennar á hverj-
um tíma. Þegar í verkum fyrstu raunsæismanna, Gests Pálssonar og Einars
Kvaran, má greina slík skil og tala annarsvegar um félagslegt og alþýð-
legt, hinsvegar borgaralegt og sálfræðilegt raunsæi, eða vísi til þess, í sög-
umeinsogKærleiksheimilinu.Á vegamótum. í Valshreiðrinu eftir Einar Bene-
diktsson eða Lognöldum eftir Sigurð Nordal, sem upp eru teknar í íslenskar
smásögur, er hið hlutlæga frásagnarefni orðið svo sem farvegur eða miðill
innri og andlægs veruleika sem sögurnar láta uppi. Auðvitað má greina
slíka áhrifastrauma í verkum seinni höfunda, alþýðlega raunsæið hjá Guð-
mundi Friðjónssyni, Jakobi Thorarensen og Guðmundi Hagalín, en hið
borgaralega hjá Þóri Bergssyni, Halldóri Stefánssyni, Svövu Jakobsdóttur, til
dæmis, og margvíslega víxlverkan þeirra hjá öðrum höfundum, Stefáni Jóns-
syni, Ólafi Jóhanni Sigurðssyni, til dæmis, sem skáldsögur þeirra þykja aðal-
lega þjóðfélagslegs efnis.
Þegar kemur að höfundum sem ágreiningslaust eiga heima í safnriti eins
og íslenskum smásögum kann að vera vert að beina athygli sérstaklega að
þeim smásögum sem skýrast aðgreina sig í og með frásagnarefnum, frá-
sagnarháttum sínum frá skáldsagnagerð samtímis þeim og kjósa fram yfir
aðra jafngóða kosti sögur sem auka við og færa út endimörk þeirrar hefðar
sem fyrir lá í landinu. Án þess að ræða nánar sagnaval eftir einstaka höf-
unda má auðvitað spyrja hvers vegna sögur eins og Frómir og ófrómir,
eftir Gunnar Gunnarsson, eða Faðir og sonur eftir Guðmund Daníelsson,
eða Mammon i gættinni eftir Jakobínu Sigurðardóttur, svo eitthvað sé nefnt,
séu teknar framyfir marga fjölbreytta úrkosti sem sögur þeirra veita. Og svo
má spyrja um fleiri sögur og höfunda.
Svo náið sem er með báðum þáttum sagnagerðar, smásögum og öðrum
greinum bókmennta á hverjum tíma, eru að vísu jafnan uppi höfundar
sem best njóta kosta sinna í stuttum sögum, stundum löngum smásögum
eða stuctum skáldsögum frekar en eiginlegum smásögum. Nefna má úr
þremur kynslóðum Guðmund Flagalín, Ólaf Jóhann Sigurðsson, Svövu
Jakobsdóttur sem raunar hefur enga langa sögu samið. Og þegar úrelt hefð
sverfur að skáldsögum kann fyrst að brydda á nýjungum í frásagnarefnum,
frásagnarháttum smásagna — hjá höfundum eins og Geir Kristjánssyni, Thor
Vilhjálmssyni, Ástu Sigurðardóttur á árunum kringum 1950, eða Guðbergi,
Svövu og Vésteini Lúðvíkssyni á sjöunda áratug aldarinnar. Með því að
taka Skemmtiferð, hvernig sem annars á að meta túrista- og óperuskop