Skírnir - 01.01.1986, Qupperneq 221

SKÍRNIR EFLING KIRKJUVALDSINS OG RITUN LANDNÁMU 217
Ekki er gott að skýra hvers vegna landnámsmenn áttu að vera
búnir til með þessum hætti, en ein skýringin gæti verið sú, að
hagsmunir hefðu ýtt undir að búnir væru til landnámsmenn. Geta
þá menn sem trúa kenningu Þórhalls bæði fengið stuðning í kenn-
ingu Barða og Sveinbjörns um óðalsrétt og kenningunni sem hér
hefur verið haldið fram, að orsök ritunar Landnámu hafi verið sú
að ákveða þurfti hvar kirkjur yrðu og takmörk kirkjusókna. í
báðum tilfellunum gat verið efnahagslegur ábati fyrir menn á til-
teknum stöðum að búa til landnámsmenn. Við höfum enga sam-
tímaritdóma um Landnámu, svo að vel má vera, að „fölsun“
landnámsmanna hafi verið á almannavitorði þegar Landnáma var
samin. Ekki er hér verið að halda því fram að ritun Landnámu
hafi verið eina hugsanlega orsök þess að búin voru til mannanöfn
úr náttúrufyrirbærum.
Eitt skortir við hugmyndirnar um, að Landnáma hafi verið rit-
uð af fróðleiksfýsn einni saman eða til að koma hér á óðalsrétti.
Hvernig var að þessu staðið? Landnáma er heildstætt verk og
sýnilega samin eftir fyrirfram ákveðinni áætlun. Þess vegna er
óhugsandi, að einn maður hafi staðið fyrir þesSu um allt ísland,
þótt lærdómsmaður væri og fróður. Tækni og aðstæður voru slík-
ar við upphaf ritaldar, að það er næstum óframkvæmanlegt.
Einnig er næsta ótrúlegt, að einn eða tveir menn hafi talið fé sínu
vel varið við að safna efni að ástæðulitlu til jafnmikils og erfiðs
verkefnis og Landnámu. Um kenninguna um óðalsréttinn er svip-
að að segja, að erfitt er að hugsa sér, að höfðingjar hafi staðið fyr-
ir jafnmiklu söfnunarstarfi og fram kemur í Landnámu án stuðn-
ings kirkjunnar, en þó á sama tíma og hún var að festast í sessi.
Þar koma einnig þessar spurningar til álita: Þurftu höfðingjar sem
voru að koma á óðalsrétti nauðsynlega að láta skrá landnám svo
að úr yrði Landnáma? Var hægt að koma í veg fyrir landabrigði á
þessum tíma með lagasetningu? Voru sameiginlegir hagsmunir
höfðingja svo miklir, að þeir sameinuðust um að láta skrifa svo
heildstætt verk sem Landnámu? Miðstýringin og þörf á yfirliti um
byggðir landsins var sannanlega hjá kirkjunni á þessum tímum.
Almennar líkur eru þó miklu meiri fyrir því að óðalsréttur hafi
komið ritun Landnámu á stað heldur en fróðleiksfýsn ein. Rétt er
og að minnast, að ritlistin kom með kristninni og hefur hún ekki