Skírnir - 01.01.1986, Page 339

SKÍRNIR
RITDÓMAR
335
komið að þrældómurinn gaf af sér peninga, og peningar eru fínir. Síld-
fiskið gráa hafði þótt fremur billegt lifibrauð í 800 ára bókmenntasögu
þjóðarinnar í samanburði við ránskap og pretti; það síðarnefnda hafði
reyndar ekki tapað ljóma sínum, en síldin hinsvegar var hafin í æðra
veldi, henni var líkt við demanta, hún var kölluð silfur hafsins. Ogsilfr-
ið flaut nú í svo þykkum flekkjum uppað ströndum þessarar eyju að
það var einsog almættið vildi bæta upp fyrir gömul skinhoruð ár. Sjó-
menn brosandi í stórsjó og byl, syngjandi við störfin um borð, fylltu
sólskinsmálaða báta oft á dag. Þjóðin var að upplifaævintýri og það hét
Síldarævintýrið . . .
En Guileyjan er engin sagnfræði, þó hún kenni okkur að braggahverfin
voru full af lífi en ekki jafn skelfilegur bústaður og síðari tíma menn ímynda
sér gjarnan. Reyndar er botnlaust grín gert að hræðslu íbúa hinna „fínni“
hverfa gagnvart krökkunum úr braggahverfinu. En samt er engin fegrun hér
á ferð. Undir gamansömu yfirborðinu sjáum við harða lífsbaráttu, ástlaus
hjónabönd og mislukkaðar lífsgöngur fjölda persóna. Enda er hrun bragga-
veraldar mikið að lokum.
Gulleyjan er fyrst og síðast bókmenntaverk og samtíminn er einungis til-
tölulega skýr og fastmótaður bakgrunnur atburða. Gamla húsið og fjölskylda
þess er í forgrunni, tíðarandinn kemur fram í atburðum sögunnar. Skáld-
skapurinn; listin að segja sögu er Einari efst í huga og fremsta markmið og það
heppnast. Gulleyjan er einfaldlega ein af bestu skáldsögum síðastliðins bók-
menntaárs og þótt aftar væri farið.
Páll Valsson
Hermann Másson (Guðbergur Bergsson)
FROSKMAÐURINN
Forlagið 1985.
Þetta er samtímasaga, sem gerist í litlu sjávarþorpi ekki langt frá Reykjavík.
Sagan snýst að mestu um miðaldra karlmann sem rekur bifvélaverkstæði einn
með lærling, og er froskmaður í frístundum. í því hlutverkierhannsöguhetja,
og hefst sagan á því að hafmeyja birtist honum einu sinni þegar hann er á
sundferð, og gerir honum tvo kosti: að fylgja sér ella muni hún flækja neta-
dræsum í skrúfur allra skipa. Froskmaðurinn tekur skylduna við konu og tvö
börn framyfir þjóðarhag, og þá lamast flotinn, fyrst aðalaflaskipið, síðan stóru
bátarnir, loks smábátarnir. En allar flækjur hverfa af sjálfu sér um leið og
hann kemur nærri. Þegar hann er loks látinn fylgja flotanum á miðin verða
engar flækjur, en fiskurinn raðar sér í netin, svo nýtt aflamet verður, jafnt hjá
öllum. Vandinn er leystur, og froskmaðurinn fær orðu á sjómannadaginn, en
sagan er ekki þar með búin, hann fer til Reykjavíkur og bregður sér til vænd-