Skírnir - 01.01.1986, Blaðsíða 437

SKÍRNIR
RITDÓMAR
433
stöðum - nema um það að saga og lögbók heimti hvor sín lög - og virðast báðir
standa jafn keikir ef ekki væri horft á neitt annað en þetta.
Rannsóknir þriggja fyrrgreindra fræðimanna eru greinar á sama meiði. Þeir
leggja kapp á leit að fyrirmyndum og leita þeirra í umhverfi og samtíð hugsan-
legra höfunda. Þeir líta sumpart á sögurnar sem lykilsögur og gera ráð fyrir
bæði innlendum og erlendum arfsögnum og minnum. Samanburður þeirra og
könnun á rittengslum er umfram allt sögulegur og bókmenntalegur, en athygl-
inni ekki beint að sama skapi að málsögulegum og textafræðilegum grundvelli
og handritarannsóknum. En auðvitað er ekki framhjá þeim litið þótt mest sé
byggt á þeim niðurstöðum annarra sem réttastar eru taldar, enda mála sannast
að margt orkar tvímælis á hvort sjónarmiðið sem lögð er meiri áhersla og lík-
legt að víxláhrifin séu frjóust og mest von um traustar ályktanir þegar bæði fá
að njóta sín og stangast ekki á. Helst mætti þó við því búast að ályktanir Matt-
híasar um rittengsl og aldur sagna strönduðu á svörum handritarannsókna,
jafn róttækar og sumar þeirra eru. En því fer sem fyrr segir fjarri að hann
gleymi jafnan mótrökum, minnir t. d. á það þegar hann ræðir rök sem hnígi
að því að Sturla Þórðarson sé höfundur Eyrbyggju að meinbugir séu á því að
sami maður hafi skrifað hana og Njálu þó að „fræðilegrar" afstöðu gæti í báð-
um og sömu minni komi þar fyrir.
Það er ekki lítill hlutur sem höfundur ætlar Sturlu. Auk þeirra sagna sem
hann telur hugsanlegt að hann hafi átt meiri eða minni hlut í eða samið (og þær
eru margar) virðist honum trúlegt að Sturla sé höfundur Arinbjarnarkviðu og
eigi jafnvel meira í „kveðskap Egils“ og sýnist í fljótu bragði ekki auðvelt að
leiða þá skoðun hjá sér þegar athuguð eru rök höfundar. Sturla er í hans aug-
um persónugervingur ritstýrðrar sagnfræði, en án hennar telur hann að hvorki
verði skýrðar fornar bókmenntir né nýjar. Hugmyndir hrannast að höfundi og
hvað sem öðru líður kveikja þær líf í huga lesandans. Ekki er minnst um vert
athuganir hans á umhverfi Sturlu í eiginlegri og óeiginlegri merkingu, jarðveg-
inum sem hann var sprottinn úr. Einstaka kenningar eru og verða umdeilan-
legar; á því er enginn vafi. En mesti kostur þessarar ritgerðar að dómi undirrit-
aðs er ótalinn. Hann er sá að höfundi hefur tekist að fella brotin þannig saman
að myndin öll verður það sem mestu máli skiptir, en ekki einstakir drættir
hennar. Það gefur reyndar ákveðna vísbendingu um hvers virði hún er. Höf-
undur horfir á Sturlu og frændgarð hans um Vesturland, Snorrunga og Mýra-
menn og goðorð þeirra, sögu, arfleifð og uppeldi og tengir þetta þeirri fræða-
og skáldskaparhneigð sem hefur verið kynfylgja í ætt Sturlu. Ef við ætlum
þeim frændum fremur meiri hlut en minni í bókmenntastarfsemi samtíðar
sinnar og varðveislu gamals menningararfs nálgumst við svar við einni grund-
vallarspurningu menningarsögunnar: hvers vegna blómi íslenskra fornbók-
mennta varð sá sem hann var á 13. öld. Það er ekki víst að svarið sé rétt, en
það hefur þann kost að vera sæmilega skiljanlegt.
Bókmenntaþáttum lýkur með Tveim athugunum. Fjallar önnur um atriði í
túlkun Sólarljóða, hin um kristnitökuna og forsendur hennar. Báðar eru þær
nánast spássíuathugasemdir og þarfnast ekki frekari umsagnar.
28 — Skírnir