Skírnir - 01.04.1998, Blaðsíða 31

SKÍRNIR
NORÐAN VIÐ KALT STRÍÐ
25
Eddukvæða hjá Rússum og setti sinn svip á verk merkra höfunda
eins og Balmonts, Brjúsovs, Gúmiljovs, Búnins og Gorkijs.1
Bylting bolsévíka árið 1917 varð svo til þess að áhugi á nor-
rænum fræðuni og skáldskaparefnum skrapp mjög saman í Rúss-
landi, enda vart við öðru að búast. Sérstæð menning norrænna
smáþjóða varð hornreka í byltingarsamfélagi sem ætlaði sér að
breyta heiminum. Ahugi á henni hlaut í hugum þeirra sem mestu
réðu í Sovétríkjunum að verða óþörf sérviska, forneskjutaut sem
engu máli skipti.
Auk þess fór svo þegar kom fram á fjórða áratug aldarinnar að
norræn fræði urðu að pólitísku hættusvæði. Ástæðan var
fyrrnefnd normannakenning um þátt Væringja í upphafi hins
rússneska ríkis. Kenningin var lengst af umdeild. Rússneskum
þjóðernissinnum hefur fyrr og síðar þótt sú söguskoðun niður-
lægjandi að Rússar hafi orðið að leita sér fulltingis norrænna
manna til að koma sér upp skipulögðu ríki. Og þegar Sovétríki
Stalíns tóku í vaxandi mæli að sér hlutverk arftaka hins rússneska
þjóðríkis varð það hluti af pólitískum rétttrúnaði að gera sem
minnst úr afleiðingum af veru Væringja í Rússlandi til forna. Ekki
bætti það úr skák að Þýskaland Hitlers tók normannismann með
öðru upp á sína arma til stuðnings þeim boðskap að Rússar og
aðrar slavneskar þjóðir væru germönum óæðri og best færi á því
að þeir lytu germönsku valdi nú sem forðum daga. Þar með varð
flest það sem að norrænum fræðum snýr tortryggilegt og óráð-
legt að skipta sér mikið af þeim.2
Háskinn var reyndar mun víðtækari: hann náði jafnt til þeirra
sem fengust við sögu og samtíma, fornar bókmenntir og nýjar,
Norðurlönd eða önnur „útlönd". Ósigur Hitlers-Þýskalands
nægði ekki til að kveða niður þennan ótta því árin 1946-1953
voru tími harðrar pólitískrar einstefnu sem tók einatt á sig mynd
stórrússneskrar þjóðrembu og stefndi Sovétríkjunum í jafnvel
1 Árni Bergmann: „Niðjar Óðins hetjur og skáld. ísland og norrænn menning-
ararfur í rússneskum bókmenntum og menningarumræðu". Skírnir 169. ár,
(haust) 1995.
2 Þessi saga er að nokkru leyti rakin í grein W. W. Pochljobkins: „The Develop-
ment of Scandinavian Studies in the USSR (1917-1965)“. Scandinavica V,
1966.