Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.07.2015, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.7. 2015
Bækur
Í ljós kom að viðmiðunarreglur úthlut-unarnefndar voru teknar til handargagnsá sama tíma og hvörfin urðu, sem hefur
fengið marga til að draga þá ályktun að regl-
urnar þurfi að endurmeta.
Greinin hefur getið af sér umræður meðal
starfsstéttarinnar og sitt sýnist hverjum
hvort og þá hvernig eigi að bregðast við
þessum upplýsingum. Blaðamaður ræddi við
fáeina stjórnarmeðlimi Rithöfundasambands-
ins um málið. Kristín Helga Gunnarsdóttir,
formaður RSÍ, byrjaði á því að taka fram að
„stjórn RSÍ, formaður og framkvæmdastjóri,
koma hvergi nærri störfum úthlutunarnefnd-
ar. Það eru vinnureglur sem eru okkur afar
mikilvægar og við þreytumst seint á að
minna á að RSÍ kemur aldrei nálægt ákvörð-
unum launasjóðs rithöfunda“. Hún bætir við
að „þeir sem hafa eitthvað við störf sam-
bandsins að athuga eigi því endilega að ger-
ast meðlimir og taka þátt í starfinu“, það sé
eina leiðin til þess að hafa bein áhrif.
Eyrnamerkingar
Upp hafa sprottið ýmsar hugmyndir um
hvernig best sé að bregðast við þessari þró-
un og hafa sumir kastað fram hugmyndum
þess eðlis að hugsanlega væri hægt að
eyrnamerkja ákveðinn hluta sjóðsins ungum
höfundum, setja upp eins konar kvótakerfi.
„Ég tel af hinu góða að við veltum alltaf fyr-
ir okkur ríkjandi fyrirkomulagi og hvernig
hægt sé að bæta það. Ekki koma allar til-
lögur um breyttar verklagsreglur inn á borð
stjórnar RSÍ heldur eru unnar innan veggja
menntamálaráðuneytis. Kvótakerfi er vand-
meðfarið og getur verið meingallað. Kerfi
sem byggist á gæðum umsókna getur illa
verið kvótakerfi,“ segir Katrín.
Blaðamaður heyrði einnig í Hallgrími
Helgasyni, meðstjórnanda í RSÍ, og spurði
hann hvort hann teldi einhvers konar kvóta
ráðlegan.
„Mér finnst alveg að það mætti skoða að
setja kvóta. Bæði varðandi flokka bók-
mennta, t.d. að barnabókarhöfundar fengju
alltaf vissa upphæð, líka kynjakvóta og kvóta
fyrir unga höfunda, eða fyrstubókarhöfunda.
Því ungur höfundur getur verið bæði tuttugu
og fimm og þrjátíu og fimm. Það getur verið
misvísandi að miða þetta við þrítugt.“ Vil-
borg Davíðsdóttir tekur undir orð Hallgríms
og bendir á umræður sem áttu sér stað á
spjallvefnum „menningarátökin“. „Þar kom
fram tillaga þess efnis að Rithöfunda-
sambandið efndi til málþings um starfs-
launin, hvort ætti að taka afstöðu til þess
hvort við ættum að eyrnamerkja hluta af
sjóðnum yngri skáldum eða fólki sem hefur
ekki fengið laun áður.“ Eins tekur hún fram
að sér þætti skynsamlegt af RSÍ að taka upp
þessa umræðu um eyrnamerkingar „þannig
að við fengjum alltaf að sjá ný nöfn á listan-
um“, segir hún.
„Nótísverður“ þrýstingur
Aðspurður taldi Hallgrímur að RSÍ ætti að
beita sér. „Það er greinilegt að ungir höf-
undar eru að skapa þrýsting sem menn ættu
að taka „nótís“ af í framtíðinni. Við ættum
að taka mark á þessum þrýstingi og reyna
að beita okkur og fara með þetta mál í gegn-
um Bandalag íslenskra listamanna og hitta
ráðherra.“ Hann bætir við að það sé hins
vegar gleðiefni hversu margir ungir höf-
undar séu að spretta fram. „Þetta er afleið-
ing af einhverri sprengju sem er í bóka-
bransanum eins og annars staðar. Gleðileg
sprengja sem veldur aukningunni og ýtir
svona mörgum góðum talentum fram.“
Fleiri mánuði
Allir sem blaðamaður talaði við voru sam-
mála því að stækka þyrfti kökuna. „Setja
meiri peninga í kerfið og fylgja fordæmi
fyrrverandi menntamálaráðherra sem jók við
starfslaun í fyrstu efnahagsfjárlögunum, sem
er náttúrlega ótrúlegt að skyldi gerast. Ég
held að fólk geti aldrei tapað á því að setja
meiri pening í menningu,“ segir Hallgrímur.
Jón Kalman talar einnig um þetta og bendir
á hve mikilvægt sé að auka fé í sjóðnum
vegna gróskunnar á ritvellinum. „Gróskan er
svo mikil að til þess að ná utan um hana, til
að geta nýtt hana og ræktað, þarf að rækta
sjóðinn,“ segir hann.
Faglegar ákvarðanir
Varaformaður RÍS, Jón Kalman Stefánsson,
telur að Rithöfundasambandið ætti að láta
mál af þessu tagi ósnert. „Ef við ætlum að
skipta okkur af þessu, þá myndi seinna meir
koma eitthvert sambærilegt mál eða því
óskylt og það krefðist sömu meðferðar.
Punkturinn er, ef maður byrjar, hvenær ætl-
ar maður að hætta? Við verðum að treysta
fólki sem er skipað í úthlutunarnefndina,
faglega, til að taka faglega ákvörðun. Hins
vegar er öll gagnrýnin umræða af hinu góða
og þessi umræða sem fer fram núna veldur
því að þeir sem eru í stjórn launasjóðs ættu
að velta þessu fyrir sér.“
Almenn ánægja með launasjóð
Almennt eru viðmælendur ánægðir með
störf Rithöfundasambandsins og launasjóðs-
ins hingað til. Hvort tveggja hefur sýnt sig
og sannað gegnum tíðina. Hins vegar eru
flestir sammála um að þetta sé varhugaverð
þróun og hlúa þurfi að yngri höfundum. Um-
fram allt eru viðmælendur Sunnudagsblaðs-
ins sammála um að ræða þurfi málin. Orð
eru til alls fyrst.
RÆTT UM RITLAUN
Rithöfundasambandið svarar
Í SÍÐASTLIÐINNI VIKU BIRTIST GREIN Í SUNNUDAGSBLAÐI MORGUNBLAÐSINS ÞAR SEM BENT VAR Á ÞÁ STAÐREYND AÐ ÚTHLUTUNUM
ÚR STARFSLAUNASJÓÐI RITHÖFUNDA TIL RITHÖFUNDA UNDIR ÞRÍTUGU HEFUR FARIÐ SNARFÆKKANDI Á SÍÐUSTU ÁRUM.
Kjartan Már Ómarsson kmo@mbl.is
* Það er greinilegt aðungir höfundar eruað skapa þrýsting sem
menn ættu að taka „nót-
ís“ af í framtíðinni.
Vilborg Davíðsdóttir, meðstjórnandi. Jón Kalman Stefánsson, varaformaður.Hallgrímur Helgason, meðstjórnandi. Kristín Helga Gunnarsdóttir, formaður.
Þroskaþjálfar á Íslandi – saga stéttar í hálfa öld eftir Þorvald
Kristinsson kom út í vor, snart mig djúpt og er fyrir vikið mín eftirlæt-
isbók þetta sumarið. Í henni segir frá því þegar gæslusystur urðu með-
vitaðar um ranglætið sem börn og fullorðnir á Kópavogshæli áttu að
venjast og hvernig þær brugðust við. Á hálfri öld
umpóluðu þroskaþjálfar og skjólstæðingar þeirra
viðhorfum Íslendinga til mannréttinda.
Bókin er á sinn undirfurðulega hátt æsispennandi
og ýmislegt í henni verður lesandanum lexía eins og
hvernig gæslusystur sóttu kjark og fyrirmyndir í er-
lend fræði og störf. Þrátt fyrir þá virðingu sem höf-
undur sýnir viðfangsefni sínu er hann óvæginn og
lýsingarnar á magakveisunum sem geisuðu á hælinu,
kerfisbundnum sóðaskap og níðinu sem börnin voru beitt vekja við-
bjóð lesanda.
Þetta er feikilega vönduð og úthugsuð bók um kvennastétt sem
kollvarpar hugmyndum Íslendinga um réttinn til sjálfsbjargar. Bók-
arhöfundur hefur bersýnilega tekið djúpviðtöl við þroskaþjálfa á ýms-
um aldri og sankað að sér upplýsingum úr öllum mögulegum áttum. Í
bókinni er meðal annars að finna samræður útvarpsmanns og ungrar
stúlku sem býr á Kópavogshæli. Eins og upp úr Samuel Beckett leikriti
lýsir stúlkan því ískalt hvernig hún geri ekki neitt af því hún geti ekki
neitt og að hún geti ekki neitt af því hún kunni ekki neitt.
Þorvaldur skrifar lipran stíl og málfarið á bókinni er eðlilegt og fág-
að. Bókin er aðgengileg og er samfellt mál reglulega brotið upp með
m.a. gömlum bréfum frá landlækni þar sem hann útskýrir og flokkar
þroskahömlun (mjög fyndið). Eins eru í sérdálki lýsingar á eftirsjá
þeirra foreldra sem skildu börn sín eftir á Kópavogshæli og sáu þau
ekki framar. Ljósmyndir úr einkaeigu þroskaþjálfa gæða bókina inni-
leika. Öll skráning er nákvæm og óhætt að segja að fræðimennskan sé
á háu plani.
Þroskaþjálfar á Íslandi – saga stéttar í hálfa öld er marglaga
og það sem ber hæst í henni er undirtextinn en auk þess að vera upp-
lýsandi er hún eins konar kennslubók í því hvernig maður gerir bylt-
ingu. Gæslusystur voru lágt settar á Kópavogshæli en ráku upp rama-
kvein, stofnuðu stéttarfélag og breyttu hæli og þjóð. Og
þroskaþjálfunum í bók Þorvaldar tókst að gera það sem raggeitur tala
oft um en tekst aldrei – að gera byltingu innan frá.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
TYRFINGUR TYRFINGSSON
Tyrfingur Tyrfingsson leikskáld
Eggert Jóhannesson