Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.07.2015, Blaðsíða 16

Ekki er ýkja langt síðan bisfenól A,
eða BPA, komst í hámæli, en efnið
var notað í margar plastvörur.
Rannsóknir vegna mögulegrar
skaðsemi efnisins hófust árið 2008
og tveimur árum seinna birti
bandaríska matvæla- og lyfjaeftir-
litið FDA skýrslu þar sem fram
kom að BPA gæti hugsanlega valdið
fóstrum, nýburum og börnum
skaða, en efnið getur líkt eftir
virkni hormóna í mannslíkamanum.
Seinna komu fram niðurstöður
þess efnis að BPA væri skaðlaust í
þeim lágu skömmtum sem við
verðum fyrir en rannsóknum er
ólokið.
Í framhaldi af þessu komu á
markað plastvörur úr BPA-fríu
plasti. Til dæmis eiga allir pelar í
löndum Evrópusambandsins að
vera úr BPA-fríu plasti. Nú eru hins
vegar efasemdir komnar upp um
nýja plastið og segja efasemdar-
menn það lítið hafa verið rann-
sakað. Þetta er að stórum hluta til
vegna þess að upplýsingar um
skaðleg áhrif nýrra efna sem verið
er að setja á markað fær FDA fyrst
og fremst frá framleiðandanum
sjálfum. Augljósir vankantar eru á
því fyrirkomulagi. Háum fjár-
hæðum er varið árlega í rannsóknir
á BPA en mjög fáar rannsóknir eru
unnar á þeim efnum sem tekið hafa
við af BPA. Ljóst er að ekki eru öll
kurl komin til grafar í þessu máli og
ekki liggur í augum uppi hvers kon-
ar ílát er réttast að velja. Stungið
hefur verið upp á því að gamaldags
glerílát séu hugsanlega öruggust en
skal það hér ósagt látið.
VARASÖM EFNI Í PLASTI
BPA-frítt plast ekki endilega betra
Miklar rannsóknir hafa farið fram á plasti sem inniheldur BPA en sambærilegar
rannsóknir á BPA-fríu plasti skortir til þess að það geti talist öruggt.
AFP
Heilsa og
hreyfing
Margt smátt gerir eitt stórt
Morgunblaðið/Jim Smart
*Heilbrigðar lífsstílsbreytingar þurfa ekki að vera stórartil að hafa áhrif. Einfaldar breytingar eins og aðskipta ljósu súkkulaði út fyrir dökkt, unnumkjötvörum fyrir óunnið kjöt eða smjöri fyrirolíu til steikingar geta haft mikið að segja.Einnig má ganga stigann í stað þess að takalyftuna og ef þú þarft að tala við vinnufélaga,
er tilvalið að rölta að skrifborðinu hans í stað
þess að senda tölvupóst.
Ó
fáir kannast við hina mögnuðu „mánudagstilfinn-
ingu“. Hún er ekki ósvipuð tilfinningunni sem
hreiðrar um sig í maganum að morgni 1. janúar
– ný vika fram undan, óskrifað blað. Fleiri taka
upp hollt mataræði á mánudögum en aðra daga, hætta að
reykja eða panta tíma hjá lækni (sjá JAMA Internal Medicine,
2014). Það hefur meira að segja sýnt sig að engan annan viku-
dag er jafnoft leitað með heilsutengdum leitarorðum á leitar-
vélum internetsins (sjá American Journal of Preventive Medic-
ine, 2015). Allt er mögulegt og andinn kemur yfir okkur. Þetta
er tíminn, nú ætlum við loksins að stíga skrefið til heilbrigðari
framtíðar, mæta í ræktina á hverjum degi og hætta að borða
nammi. Síðan kemur þriðjudagur að ógleymdum miðvikudegi
og allt í einu hljómar „salat í hádegismat“ ekki jafnspennandi
og það gerði tveimur dögum fyrr. Þessa atburðarás kannast
margir við en með því að hafa nokkur vel valin atriði í huga
getur orðið breyting á í næstu viku. Margir setja sér háleit markmið til heilsubótar í byrjun nýrrar viku en missa móðinn á miðri leið. Þessu má þó snúa til betri vegar.
Morgunblaðið/Styrmir Kári
MÁNUDAGSKRAFTINUM FLEYTT ÁFRAM
Heilsudagar
alla daga
NÝJAR RANNSÓKNIR GEFA TIL KYNNA AÐ
ÞORRI MANNA HAFI MEIRI ÁHUGA Á ÞVÍ AÐ
BÆTA HEILSU SÍNA Á MÁNUDÖGUM EN NOKK-
URN ANNAN VIKUDAG. HVERS VEGNA GÆTI
ÞETTA VERIÐ OG HVERNIG MÁ NJÓTA GÓÐS AF
MÁNUDAGSKRAFTINUM ÚT VIKUNA?
Guðrún Ingibjörg Þorgeirsdóttir gith@mbl.is
 Misjafnt er eftir einstaklingum hvenær þeir fara að missa
móðinn og láta undan löngun í sælgæti eða óhollan mat.
Hjá mörgum gerist það eftir að þeir hafa staðið við
markmið sín í nokkra daga – til dæmis um miðja viku, ef
byrjað er á mánudegi. Það er vissulega freistandi að fá
sér súkkulaðibita í verðlaun fyrir hjólatúr gærdagsins en
fleiri og heilbrigðari leiðir eru til að verðlauna sig.
LAUSN Þú þekkir það best sjálf/ur hvað veldur því að
þig langar í óhollustu eða sleppir skokki dagsins. Sumir eru
veikastir fyrir þegar þeir eru illa sofnir, aðrir þegar þeir hafa
mikið að gera eða á ákveðnum tíma dags. Finndu út þína
veiku punkta og ákveddu fyrirfram hvernig þú ætlar að taka á
þeim, til dæmis með því að hafa hollt snakk meðferðis eða
með því að biðja félaga þinn um koma með
þér út að hlaupa. Ef þú aftur á móti veist
ekki hvenær þér verður helst á í mess-
unni, þá er það vel þess virði að hafa dag-
bók við höndina í viku eða tvær, reyna
að veita því athygli hvenær mistökin
verða og hvers vegna og skrá það nið-
ur.
 Laugardagar og sunnudagar reynast
banabiti margra heilsuátaka. Samkvæmt
rannsókn sem birt var í tímaritinu
Obesity innbyrðir fólk að meðaltali
tæpum 240 hitaeiningum meira á laug-
ardögum en öðrum vikudögum. Önnur
rannsókn, gerð við John Hopkins há-
skólann, komst að því að meðalmann-
eskjan stundar minnsta hreyfingu á sunnu-
dögum.
LAUSN Krafturinn liggur í þekkingunni. Þegar
við vitum hver tilhneiging okkar er, verður mun auðveldara
en ella að bregðast við. Það má þó ekki gleyma því að
stundum er nauðsynlegt að slaka aðeins á – til dæmis er allt
í lagi að losa aðeins um hömlur á mataræði á laugardögum
og sleppa 10 km hlaupi á sunnudegi en galdurinn liggur í því
að sleppa sér ekki alveg. Til dæmis er gott að byrja laug-
ardaginn á hollum morgunverði, þótt til standi að borða
eitthvað óhollara seinna um daginn, og sunnudagur er frá-
bær fyrir rólegan hjólatúr eða sundferð. Það þarf ekki að
setja hraðamet á hverjum degi!
 Við eftirgrennslan kom í ljós að margir hafa hvað jákvæð-
astar væntingar til sjálfra sín og komandi viku á sunnudags-
kvöldum, frekar en á mánudögum. Þetta gæti átt rætur sínar í
því að það er auðvelt að lofa sjálfum sér að gera eitthvað í
framtíðinni, t.d. að fara þrisvar sinnum út að hlaupa í kom-
andi viku. Við teljum okkur trú um að við munum standa við
stóru orðin og verðum stolt af verkinu, jafnvel áður en við
framkvæmum það. Það er hins vegar álíka auðvelt að finna af-
sakanir fyrir því að fara ekki út að hlaupa þegar stundin er
runnin upp og góður vilji rennur þá út í sandinn.
LAUSN Þetta má leysa með því að nota sunnudagskvöld í
að gera áætlun með markmiðum vikunnar. Hana er best að
skrifa niður og helst að færa hana inn í dagbók
eða á dagatal, því rannsóknir hafa sýnt að þeir
sem skrifa markmið sín niður eru mun líklegri
til að ná þeim en hinir sem setja sér einungis
markmið í huganum. Með því að gera áætlun
fyrir vikuna má líka komast hjá því að langur
vinnudagur verði afsökun fyrir því að sleppa
ræktinni, því áætlunina má sníða eftir önn-
um og verkefnum komandi viku.