Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.07.2015, Blaðsíða 38

38 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.7. 2015
A
f einhverjum ástæðum finna ergi-
legir yfirborðsgutlarar stundum
að því þegar skriffinnar eða við-
mælendur vitna í ömmu sína. Lát-
ið er eins og það sé einhvers konar
vemmilegur kækur eða tilgerð.
Amman frá Delfí
Það var vissulega algengt, einkum áður fyrr, að mönn-
um yrði fyrst hugsað til ömmu litu þeir yfir farinn veg.
Þeim, sem ekki höfðu hafið sig upp í hæðir, þótti slíkar
tilvitnanir heimilislegar. En hvers vegna var fremur
horft til ömmunnar en afans?
Þegar öldin var önnur var amman líklega tiltækari
ungviðinu en afinn eða faðirinn. Foreldrarnir þurftu að
hafa sig alla við til að tryggja viðurværi í þröngri til-
veru. Og þegar hagur vænkaðist gerðu nýjar kröfur
það enn hraðar. Ömmur tóku einnig til hendinni
heimavið og ekki voru endilega gerðar sömu púlskröf-
urnar til þeirra. Og oftast lifðu þær afana.
Þeir, sem ergjast yfir því að stórskáld eða stjórn-
málamenn vitni yfir sig í ömmur sínar, geta huggað sig
við að brátt fer því að linna. Umgjörðin sem gerði
ömmur að uppsprettu fróðleiks og vísdóms er að
trosna. Framfarirnar hafa séð til þess. Kannski er það
tímanna tákn um jöfnuð kynjanna að bilið í lífaldri
karla og kvenna fer minnkandi. Börn geta ekki gengið
að ömmunum vísum heima frekar en körlum nú orðið.
En annað skiptir þó meira máli. Barnabörnin hafa tak-
markaðan tíma fyrir ömmur og afa nema helst sín allra
fyrstu ár. Þá eru þau ekki farin að leggja á minnið lífs-
spekina sem síðar mætti vitna til.
Þegar að börn þroskast fá þau pláss á prýðilega
reknum leikskóla hjá velmenntuðum kennurum. Þau
koma, eins og foreldrar þeirra, þreytt heim eftir lang-
an dag. Saman eyða þessar tvær kynslóðir svo fáein-
um klukkutímum í lokaannir í dagsins. Amma og afi
koma lítt við sögu. Þau hafa einnig við margt að fást,
þótt starfsdegi kunni að vera lokið. Golf, skíði, sýn-
ingar, félagsstörf, fótbolti í sjónvarpi eða saumaklúbb-
ur. Þegar ungviðið er vaxið upp úr leikskólaaldrinum
tekur við tími sem er annar en var. Barnungt fólk
hverfur á vit tækninnar. Það hefur sífellt minni þörf
fyrir að umgangast fólk í sínu næsta nágrenni. Það fer
á netið fremur en að fletta upp í fólki. Hver hefur ekki
verið í ágætu fjölskylduboði þar sem systkinabörnin
eða þremenningarnir sitja saman í sófanum og hver og
einn er niðursokkinn í samtöl við einhvern, sem er ekki
þar eða í leik af einhverju tagi, án þátttöku nokkurs á
staðnum. Og enginn kynnist neinum nema að þeir rek-
ist rafrænt á síðar.
Því ekki þetta?
Sennilega er ástæðulaust að hafa miklar áhyggjur út
af þessu. En þeir sem hafa það þó, halda því fram að
hlutur foreldra og skóla í uppeldi barna fari hratt
minnkandi (svo ekki sé minnst á ömmur og afa).
Stækkandi hluti uppeldisins komi úr uppsprettum
netsins, sem foreldrarnir hafi litla möguleika til að
hafa áhrif á, enda vita þeir lítið um hvað fer fram á
þeim óravíddum. Breytir engu þótt þeir séu vel að sér í
tölvum. Þeir eru þar í annarri vídd en börnin.
En þeir sem eru hittnastir á björtu hliðina gætu sagt
sem svo: Varðandi stórspekina frá ömmunum sem ein-
hverjir óttast að týnist, þá er það fjarri öllu lagi. Nú
kemur hún til afkvæmanna með „sms“ eða „skype“ og
það má allt festa samstundis til allrar framtíðar. Til-
vitnunum í ömmu og jafnvel afa mun því fara fjölgandi
svo varla verður þverfótað fyrir þeim. Það er nú svo.
Großmutter
En nýjasta tilvitnunin í ömmu sem fræg varð kom frá
sjálfum fjármálaráðherra Þýskalands, Wolfgang
Schäuble, í viðtali við vikuritið Spiegel.
Tímaritið vildi vita hvort ekki hefði mátt fara mildari
höndum um Grikki. Schäuble svaraði því til að amma
hans hefði sagt að ofdekur væri undanfari ábyrgðar-
leysis og lausungar. Ráðherrann bætti því við að
ákveðin tegund örlætis gæti undra fljótt haft allt önn-
ur áhrif en að var stefnt. Ekki má þó kenna ömmu
Schäuble fjármálaráðherra um meint fantabrögð við
Grikki. Enda má skoða orð hennar sem áfellisdóm yfir
helstu leiðtogum evruríkjanna fyrir að láta „kröfu-
hafa“ halda í áratug að viðskipti við Grikki væru jafn
örugg og viðskipti við Þýskaland, þar sem myntin væri
söm og seðlabankinn einn og hinn sami. Því þótt látið
sé nú eins og Grikkir hafi einir skákað í þessu skjóli, þá
gerðu það fleiri. Nægir að nefna Írland, Spán, Portú-
gal, Kýpur og eftir atvikum Ítalíu. Nú er deilt um það
hvað Grikklandsfárið hafi sannað eða sýnt. Um eitt
geta menn þó ekki deilt í því sambandi. Grikklands-
málið sýndi hið rétta andlit evrunnar og ESB. Það
andlit hafa nú allir séð nema þeir ESB-blindingjar sem
verst eru staddir.
Blikkandi ljós
En kannski er tímabært að beina augum að öðrum og
stærri hættumerkjum sem nú blikka á himni.
Nokkuð er liðið frá því að Idi Amin, forseti Úganda,
var eftirlæti fréttamanna, þótt því fylgdi hvorki að-
dáun né virðing. Uppátæki hans og undarlegheit, í
bland við dýrslega grimmd, tryggði honum kastljós
um skeið. Hann hvarf að lokum í skjól í Saudi Arabíu
og þurfti aldrei að gjalda verka sinna. Þar dó hann.
Mannréttindabrot hans, kúgun, spilling og lausbeisl-
aðar morðsveitir (100.000-300.000 drepnir) skyggðu á
mörg minni mál, þótt sérkennileg væru. Úganda
stríddi við háa verðbólgu. Forsetinn ákvað að bregðast
snarlega við því. Sendi hann herinn á stúfana og undir
byssukjöftum voru verslunareigendur og rekstrar-
menn neyddir til að lækka verð á vörum og þjónustu
um tugi prósenta þá þegar. Verðbólgan lækkaði mjög í
næstu mælingu. En það gilti um þessa aðgerð eins og
sagt var um sjúklinginn. Aðgerðin heppnaðist en sjúk-
lingurinn dó. Fyrirtæki í Úganda fóru unnvörpum á
höfuðið í kjölfar „efnahagsaðgerðar“ forsetans. Að-
ferðir Amins í efnahagsmálum hafa ekki verið brúk-
aðar í neinum mæli síðar, nema þá helst í Venesúela.
En óneitanlega virðast ýmsir enn trúaðir á að beita
megi handaflsaðgerðum þegar veikleikamerki birtast í
viðskiptalífi.
Dæmi eru kunn, bæði nær og fjær, um að öflugir að-
ilar freistast til þess, að hafa jákvæð áhrif á verð hluta
sinna þegar á móti blæs. Hver og ein aðgerð af því tagi
er ekki endilega utan við mörk þess sem lög leyfa. En
þegar hefur verið lagst í slíkan leiðangur, jafnvel í
góðri trú, er ekki auðvelt að snúa aftur. Auðveldara er
Það sem amma
sagði þeim um sólar-
lagsbil sátu Grikkir
og Kínverjar uppi
með í morgunsárið
* En það sem gerast kann í Kínaverður ekki héðan af bundið viðþað mikla ríki eitt. Efnahagsáfall þar
er dauðans alvara fyrir stöðuna um
allan heim.
Reykjavíkurbréf 24.07.15