Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.07.2015, Page 39

að seilast sífellt lengra, þó ekki væri til annars en að
bjarga því sem brúkað var í aðgerðir. Menn sannfæra
sig um að verðmæti séu vanmetin. Það getur vel verið
rétt. Dæmi eru um að vísvitandi sé grafið undan bréf-
um eða öðrum verðmætum, t.d. með því að sá efa-
semdum, eða tala þau niður. Við því þarf að bregðast.
Mótaðilinn reynir að svara fyrir sig og tala sín verð-
mæti upp á markaði, sannfærður um að mótbyrinn sé
óeðlilegur og muni ganga niður. Þegar öll sund virðast
vera að lokast er gripið til alvarlegri aðgerða, sem
varða jafnvel við lög.
Er risinn á brauðfótum?
Kína er langstærsti bitinn sem alþjóðakommúnisminn
náði að gleypa. Á sínum háglanstíma voru Sovétríkin
hernaðarlega mun öflugri en Kína var þá og eins nú.
En Kína hefur vaxið mjög að afli. Sovétríkin voru ekki
lögð að velli í hernaði. Efnahagurinn, þar með talinn
fjáraustur í vopnakapphlaup við Bandaríkin, gerði út-
slagið. Sovétríkin koðnuðu loks undan sjálfum sér. Þar
hafði aldrei verið reynt að leysa efnahagslífið úr ánauð
og halda um leið dauðahaldi í „alræði alþýðunnar“, þ.e.
Kommúnistaflokksins.
Gorbatsjev fikraði sig í þá áttina, en sú tilraun hófst
ekki fyrr en Sovétríkin voru komin að fótum fram.
Sá mikli leiðtogi Kína, Deng Xiaoping, fór öðru vísi
að og náði undraverðum árangri. Hann mun hafa sagt
að ekki breytti öllu hvort kötturinn væri svartur eða
hvítur. Spurningin væri aðeins sú, hvort kötturinn
veiddi mýs. Því er stundum haldið fram að einmitt sú
setning sé heimildin sem Deng veitti til að Kína fikraði
sig efnahagslega eftir braut kapítalismans en héldi sig
að öðru leyti við alræði kommúnismans. Sú kenning
hljómar vel en er sjálfsagt óleyfileg einföldun. Ákvarð-
anir Deng Xiaoping leiddu til þess að í 35 ár óx efna-
hagur hvergi hraðar en í Kína og lífskjör mörg hundr-
uð milljóna manna bötnuðu stórkostlega. Á valdatíma
sínum bar Deng engan þann titil sem vísaði til þess að
þar færi maðurinn sem tæki allar þær ákvarðanir sem
úrslitum réðu í þessu mikla ríki. (Stundum er sagt að
virðulegasti titill Dengs á þessum tíma hafi verið sá, að
hann var forseti Kínverska bridssambandsins.)
Ýmsir hafa átt bágt með að trúa því, að þróunin í
Kína fengi staðist til lengdar. Sambúð efnahagslífs,
með furðu mörg einkenni ómengaðs kapítalisma og al-
ræði kommúnistaflokks að öðru leyti, þar með talinni
ritskoðun, gæti ekki verið uppskrift að „Ástum sam-
lyndra hjóna“ svo titli sé stolið frá Guðbergi. Og nú ný-
lega hefur ítrekað komið í ljós hvað þau hjónakornin
eru ólík.
Skuldaskil
Eftir uppgang efnahagslífsins um skeið var hluta-
bréfamarkaði komið á í Kína. Hann hefur vaxið hratt
og síðustu árin hafa verðmæti bréfa þar hækkað jafnt
og þétt. Margir óttuðust að ekki væri víst að grund-
völlurinn væri örugglega réttilega lagður, enda ekkert
raunverulegt bankakerfi á vestræna vísu til staðar í
Kína. Og á vormánuðum þessa árs tóku að birtast vís-
bendingar um að illa horfði og svo brast skyndilega á
mikil lækkun á markaði. Kommúnistastjórnin sá að
mikið var í húfi. Hún greip inn í með sínum hætti.
Óþarft er að lýsa aðferðunum, enda geta allir sem vilja
hæglega kynnt sér þær. En í sem allra einföldustu
máli má orða það svo, að Kommúnistaflokkurinn hafi
einfaldlega bannað að hlutabréf lækkuðu næstu 6
mánuði! Þetta virkaði í bili. Það gerði Úganda-aðferðin
líka.
Hvernig fer?
Fróðlegt var en skrítið að sjá ómengaða braskara á
Vesturlöndum varpa öndinni léttar og fagna jafnvel
ákaft þegar stjórnvöld í Kína gripu inn í markaðinn
með þessum hætti.
Hvernig yrði brugðist við, ef ríkisstjórn í landi yfir-
vigtarmanna tæki einfaldlega ákvörðun um að draga
úr krafti þyngdarafls jarðar um 30% til að minnka al-
menna mæði? Yrði hoppað og stappað af kæti og farið
svo út að borða í tilefni dagsins?
En það sem gerast kann í Kína verður ekki héðan af
bundið við það mikla ríki eitt. Efnahagsáfall þar er
dauðans alvara fyrir stöðuna um allan heim. Umfang
landsins og tenging þess við alþjóðlega fjármálakerfið
eru gríðarleg. Fjármagnsflótti frá Kína er þegar orð-
inn yfirgengilegur og hefur Seðlabanki Kína orðið að
grípa inn í með ótrúlega stórkarlalegum hætti. Gjald-
eyrisvarasjóður risaríkisins er vissulega mjög mynd-
arlegur. En það eru takmörk.
Alræðisstjórnin í Peking hefur sennilega vald til
þess að opna ekki í hálft ár þegar að raunveruleikinn
knýr dyra þar. En höggin þyngjast og hávaðinn eykst.
Og það mun á endanum verða óbærilegt.
Hver skyldi vera forseti Kínveska briddssambands-
ins núna?
Ætli að það sé ekki álitlegasti kosturinn í stöðunni að
tala við hann?
Morgunblaðið/Golli
26.7. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 39