Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.07.2015, Blaðsíða 47

það sem er frumsamið. En hvar værum við
stödd ef ekkert hefði nokkurn tíma verið
þýtt í veröldinni?“
Lifandi heimildir og dauðar
Rekurðu þig aldrei á veggi við þýðingarnar?
„Jú, jú, það kemur náttúrlega fyrir. Þá
reynir maður bara að brjóta heilann og
hugsa sig um þar til lausn finnst. Stundum
ber maður hlutina undir aðra. Skáld og þýð-
endur geta borið sín verk undir þá sem þeir
treysta og eiga þetta áhugamál sameiginlegt
með þeim. Þá leitar maður til vina sinna og
þeirra sem maður treystir að hafi góðan
smekk og skilji málið. Fyrir þýðendur er eig-
inlega ekki til sú aðferð til að bjarga sér sem
ekki kemur stundum til greina, til að tryggja
að maður fari sem sjaldnast með tóma vit-
leysu. Maður flettir upp í bókum og orðabók-
um, ræðir við aðra sem meira vita um það
tungumál eða efni sem til umræðu er. Vand-
ræðin geta verið af mörgu tagi, þetta geta
verið einstök orð nú eða stílatriði sem maður
ber undir þá sem hafa góðan smekk og
þekkingu á viðfangsefninu. Þegar ég þýði úr
tilteknu tungumáli og lendi í vandræðum,
þykir mér líka oft best að leita til þeirra sem
hafa málið að móðurmáli. Þeir skilja blæ-
brigði tungunnar svo vel. Þannig að það má
leita í ýmsar heimildir, jafnt lifandi sem
dauðar, ef svo má að orði komast,“ segir
Hjörtur og brosir.
„Þegar ég þýddi ljóð eftir eistneska skáld-
ið Jaan Kaplinski þurfti ég síðan að vera úr-
ræðagóður því ég kann ekki eistnesku. En
ég var búinn að læra það sem ég kunni í
finnsku og það er svo skylt að ég gat séð
orðstofna og áttað mig aðeins á samhengi.
Svo notaði ég norskar, sænskar og enskar
þýðingar til að fleyta mér restina, með leyfi
skáldsins.“
Ljóðin skynjuð - ekki skilin
Auk þýðinganna þá yrkir þú einnig sjálfur.
Hver eru þín helstu yrkisefni?
„Náttúran heillar mig mest. Ég horfi í
kringum mig, á þennan heim sem við vökn-
um til á hverjum morgni á meðan við lifum.
Ég nota oft líkingamál og myndmál sem sótt
er í náttúruna. Svo eru auðvitað þessi stóru
yrkisefni sem sækja á öll skáld og allar
manneskjur, frá upphafi vega – lífsgátan,
ástin, dauðinn, lífsstríðið. Nú þar fyrir utan
fæ ég oft innblástur frá sögulegu efni, frá
list og ferðalögum. Ég vildi gjarnan hafa séð
meira af heiminum en ég hef gert, ferðalög
eru mér mjög vekjandi. Þau gera hugann
frjórri eftir að heim er komið. Svo má ekki
gleyma því hversu hollur lestur er, bæði á ís-
lensku efni og erlendu, maður fær oft nýjar
hugmyndir og sér eitthvað sem maður hrífst
af en hefði aldrei dottið í hug sjálfum. Það er
lífið sem þú færð þegar þú kemst í samband
við annan hug. Ég hef sérlega gaman af vís-
unum í ljóðum, því ef maður þekkir ekki vís-
anirnar, þá verður maður forvitinn og fer að
leita svara. Og þekki maður vísunina, þá
dýpkar hún ljóðið.
Skáldskapur getur verið svo misjafn. Sum
ljóð eru sáraeinföld, engin merking á milli
línanna – en þú getur notið ljóðsins alveg
jafn vel, þótt það sé ekki tví- eða þríbotna.
Önnur ljóð eru margbotna og flóknari og þá
má ekki halda að það sé einhver kvöð að les-
andinn þurfi að skilja allt ljóðið. Það er ekki
markmið og raunar alls ekki hægt að skilja
öll ljóð – en þú getur skynjað þau og hrifist
af þeim, og þau geta höfðað til þín þótt þú
hafir frekar grun en vissu um merkingu
ljóðsins. Ljóðin búa í málinu, hugsuninni og
tilfinningunni og þú nýtur þeirra vegna þess
að þau krefja huga þinn og tilfinningar um
að koma til móts við sig, jafnvel þótt þú
komist kannski aldrei inn í þau á sama hátt
og annar lesandi eða skáldið sjálft. Þetta
nefni ég vegna þess að í ljóðinu býr tvennt –
annars vegar það sem liggur alveg ljóst fyrir
og hins vegar er oft eitthvað í ljóðinu sem
ekki er sagt fullum fetum – og það hefur
verið tilhneiging til að halda því fram að
annað af þessu tvennu sé merkilegra eða
betra en hitt. Það tek ég ekki undir.“
Hjörtur segir það fjarri lagi að hann sé
ánægður með öll ljóð sín. „Ég byrjaði ungur
að yrkja og við breytumst sem betur fer á
ferð okkar frá vöggu til grafar. Kraftur
reynslunnar getur lagfært ýmislegt í hug-
mynd sem á rætur sínar í æskunni.“
Stundin kemur aldrei aftur
Galdur verður til við lestur ljóðs – og ekki
síst þegar ljóð er lesið í hljóði og einrúmi,
frekar en upphátt fyrir fjölda manns. Þú
kannast líklega við þetta?
„Ojá. Þetta kannast allir við sem yndi hafa
af ljóðum og gildir um allan lestur en alveg
sérstaklega um ljóð. Ljóð eru að þessu leyti
viðkvæmari en annar texti. Ljóð eru eins og
strá í vindi, stundum er kyrrt en stundum
leggst stráið alveg niður. Það gerir þau líka
viðkvæmari hvað þau eru stutt, mörg þeirra.
Lesandinn hefur allt fyrir augunum. Í lengri
texta er hægt að fela ýmsa galla en það er
mun erfiðara í tveggja lína ljóði. Tvær línur í
þúsund síðna bók mega vera lélegar en það
mega þær ekki vera í ljóðinu, ljóðvant fólk
kemur auga á þær eins og skot,“ segir
Hjörtur sem sjálfur hefur talsvert komið að
upplestri um ævina, bæði ljóðaupplestri og
einnig í starfi sínu sem útvarpsmaður. „Ég
hef umgengist marga lesara um ævina og
bæði hlustað á frábæran lestur og afleitan
lestur.
Fyrir ást mína á ljóðinu, þá legg ég sér-
staklega við hlustir þegar ég heyri ljóð lesin
og það er alveg satt, að það er tvennt ólíkt
að lesa ljóðið sjálfur í einrúmi, eða hlýða á
það lesið af einhverjum öðrum. Þegar þú ert
einn, þá skapar þú þinn eigin heim, þína
stemningu, sýn og tilfinningu fyrir ljóðinu og
öllu sem það gefur þér. En þegar annar les,
þá getur lesarinn ýmist gefið þér eitthvað
nýtt og gott í ljóðinu, eða farið með það al-
veg í vaskinn. Hver lestur sem deyr út í loft-
ið – það heyrir hann kannski enginn nema
þú, ef þú lest fyrir sjálfa þig – en hver lestur
er sjálfstæð túlkun á ljóðinu. Þú lest það
aldrei aftur nákvæmlega eins. Þú lifir stund-
ina – og stundin kemur aldrei aftur,“ segir
þýðandinn, teygir sig eftir bók Nordbrandts
og les fyrir mig eitt ljóð. Óhætt er að segja
að ekki hafi sá lestur farið með ljóðið í vask-
inn.
Að viðtali loknu leggur Hjörtur lófa á
bækurnar þrjár sem hann hafði áður sýnt
mér. „Þú mátt gjarnan hafa þessar bækur
með þér, ef þú hefur gaman af því?“ Ég játa
því að sjálfsögðu og Hjörtur tekur þegar að
blaða í einni bókinni. „Ég hef ekki fundið
prentvillur í hinum tveimur en í þessari hef
ég fundið tvær … og mér er illa við að senda
þær þannig frá mér,“ segir hann, leitar vill-
urnar uppi og leiðréttir þær með penna, af
þeirri sömu nákvæmni og vandvirkni sem
unnið hefur honum sess meðal ljóðelskrar
þjóðar.
Morgunblaðið/Eggert
* Í lengri texta er hægtað fela ýmsa gallaen það er mun erfiðara í
tveggja lína ljóði. Tvær
línur í þúsund síðna bók
mega vera lélegar en það
mega þær ekki vera í ljóð-
inu, ljóðvant fólk kemur
auga á þær eins og skot.
26.7. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47
LEIÐRÉTT
Á bókasíðum síðasta Sunnudagsblaðs var fjallað
um nokkrar af þýðingum Hjartar. Þar var sagt
að hann hefði þýtt tíu bækur eftir Isaac Bashevis
Singer en það er rangt, því bækurnar eru ellefu.
Ennfremur má af umfjölluninni skilja að jiddíska
sé í dag samtímalegt bókmenntamál en svo er
vitaskuld ekki. Beðist er velvirðingar á þessum
rangfærslum.