Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.07.2015, Side 50
50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.7. 2015
Bækur
Skíðblaðnir er rafrit með smásögum, fjór-um til fimm hverju sinni. Það kemur útfjórum sinnum á ári undir fullu tungli.
Á tólf tungla fresti verður sögunum svo safn-
að saman og þær prentaðar í 69 eintökum í
hörðu bandi,“ segir Sverrir þegar blaðamaður
biður hann að lýsa fyrir sér verkefninu. „Upp-
runalega var þetta hugmynd Ragnars Helga,
sem er með Degi Hjartarsyni í Tunglinu. Þeir
fengu nýræktarstyrk til þess að setja þetta á
laggirnar.
Áður en fyrsta tölublaðið kom út hóuðu þeir
í mig og spurðu hvort ég væri til í að ritstýra
því. Við fórum yfir innsendar sögur og ég um-
skrifaði þær náttúrlega allar orð fyrir orð,“
segir Sverrir kankvís og hlær, en er snöggur
að draga fullyrðinguna til baka. „Smásagna-
formið er svo skemmtilegt en forlögin eru svo-
lítið rög við að gefa smásögur út af því þær
seljast kannski minna. En við erum hrifnir af
þessu.“
Í hverju felst þitt hlutverk sem ritstjóri?
„Bara að finna skemmtilegar sögur og
reyna kannski að betrumbæta þær. Við-
komandi getur svo ákveðið hvort það er eitt-
hvert vit í athugasemdunum mínum eða ekki.
Við erum að bjóða höfundum, yngri jafnt sem
eldri, möguleika á birtingu á nýjum vett-
vangi.“
Eruð þið að hasla ykkur völl í rafrænni
sögu íslenskra bókmennta?
„Þetta er náttúrlega bara tilraun, við sjáum
hvað gerist. Ég er hins vegar þannig að ég
hef áhuga á bókmenntum, eða bara sögum,
óháð birtingarformi þeirra. Ég verð samt að
viðurkenna að ég er sjálfsagt ólíklegri til þess
að lesa smásögu af skjá en af bók, því það
kallar á allt aðra stemningu. Kannski mun það
breytast.
Ég held að við séum á svolítið skrítnum
stað í sögunni. Eftir tuttugu ár verður þessi
skjámenning, snjallsímar, spjaldtölvur, öll
þessi yndislegu tæki, bara einhver sjálfsögð
hjálpartól eins og brauðristar og klósett, og
kalla þar með kannski ekki jafn mikið eftir
stöðugri athygli okkar. Akkúrat núna er svo
mikið nýjabrum á þeim, við erum svoldið að
reyna að finna jafnvægið, rytmann. Eða
kannski mun þetta bara aukast? En bókin
mun standa allt af sér, held ég, jafnvel sólar-
knúin teleport-tæki og landvinninga á öðrum
plánetum.“
Úr kvíðanum yfir í klámið
Nú gafst þú út Kvíðasnillingana í fyrra, ertu
að vinna að einhverju í augnablikinu?
„Alltaf. Þetta er það sem ég geri. Ég vinn
þó auðvitað samhliða í margs konar lausa-
mennsku bara til þess að geta framfleytt mér,
þýði og hjálpa öðrum með textagerð. Nýjasta
skáldsagan er samtímasaga sem ég vil ekki
fara of mikið út í þemað á, en hún fjallar að
stórum þræði um fólk af minni kynslóð, fyrstu
klámkynslóðina, kynslóðina sem getur séð allt
á netinu, víðsýna og fordómalitla fólkið, og
vandamál okkar og daglegt líf.
Ég hef verið heppinn með þau hjá Forlag-
inu. Þau eru skilningsfús og með mér í liði en
það getur tekið fjandi langan tíma fyrir ungt
fólk að komast á þann stað, held ég. Það er
dýrmætt því skáldsögur verða ekki til í tóma-
rúmi. Það þarf einhver að vera með manni í
liði og það þarf að vera einhver stemning í
kringum þetta og áhugi.
Svo er annað. Ég lærði í London og þar
sögðu kennararnir mínir: „Hvað eru eiginlega
margir rithöfundar á Íslandi? Tveir? Þú held-
ur bara áfram að skrifa á ensku, færð þér um-
boðsmann fyrir Bretlandseyjar og annan fyrir
Bandaríkin.“ En ég vildi skrifa á íslensku.
Þegar út í það er farið er ekkert fráleitt
fyrir ungt fólk í dag að skrifa á öðru tungu-
máli – oftast ensku – sérstaklega fyrir yngri
höfunda sem eiga erfitt með að komast að hér
heima eða fá ritlaun. Heimur ungs fólks hefur
breyst svo mikið, held ég, og stækkað.“
(D)eyða í íslensku bókmenntalífi
Er þetta spurning um að svelta eða flýja
land?
„Ég held að rithöfundur flýi aldrei heima-
slóðirnar, honum þykir of vænt um þær, hvort
sem hann viðurkennir það eða ekki. En manni
finnst skjóta skökku við að alltaf sé gert ráð
fyrir að aðrar kynslóðir geti talað fyrir okkur
yngra fólkið. Það segir sig sjálft að einungis
mín kynslóð getur fjallað um mína kynslóð af
sjónarhóli hennar og lýst því hvernig við
sjáum heiminn. En það er að myndast skrítin
eyða í íslensku bókmenntalífi því það skapast
ekki pláss fyrir nýjar raddir í kerfinu eins og
það er – með örfáum undantekningum þó.
Ég þekki fullt af hæfileikaríku ungu fólki
sem ég myndi vilja sjá fylla þessu eyðu. Það
sýndi sig líka með höfunda eins og Andra
Snæ og Guðrúnu Evu, að ef þú styrkir unga
höfunda svo þeir geti einbeitt sér að því sem
þeir eru að gera, fara þeir frá því að vera
áhugamenn yfir í að vera þjálfaðir atvinnu-
menn. Það þarf að rækta þetta hægt og bít-
andi. Þess vegna er svo sárt að sjá þetta rof
verða. Það eru svo margir eldri höfundar
komnir inn í þessa vél og það er eins og það
sé þögult samkomulag í gangi um að halda
þeim þar, sem þeir eiga kannski skilið, að
mörgu leyti, auðvitað, en á sama tíma er erfitt
að hliðra til því þau stóla á þetta. Höfundarnir
sem fá ritlaun til þess að skrifa bækur í dag
eru ekki endilega í tengslum við unga fólkið
lengur.
Svo er það lokahnykkurinn – sem ég þori
varla að láta úr úr mér – að fyrir vikið fær
maður á tilfinninguna að íslenskar bókmenntir
séu einhvers konar leyniklúbbur fyrir fólk
sem er fætt um miðja síðustu öld eða fyrr. Af
því unga fólkið fær ekki að vera memm. Við
eigum svo marga fína höfunda í dag og mig
langar svo að það verði enn þannig eftir, segj-
um, tuttugu, þrjátíu ár. Ég óska öllum góðs
gengis, ungum, öldnum, ófæddum, að skrifa er
samvinnustarf en ekki keppni og það má bara
ekki bola yngra fólki frá.“
RITSTJÓRI NÝS RAFRITS
Ekki pláss fyrir nýjar raddir í kerfinu
Sverrir Norland rithöfundur býr bróðurpart árs úti í New York ásamt konu sinni, þar sem hann vinnur að næstu skáldsögu sinni.
Morgunblaðið/Styrmir Kári
SVERRIR NORLAND ER RITSTJÓRI
RAFRITSINS SKÍÐBLAÐNIR. HANN
SENDI FRÁ SÉR SKÁLDSÖGUNA
KVÍÐASNILLINGARNIR Á SÍÐASTA
ÁRI. SVERRIR ER UNGUR, EFNILEGUR
OG VILL EKKI SKRIFA Á ENSKU.
Kjartan Már Ómarsson kmo@mbl.is
* Einungis mín kynslóð getur fjallaðum mína kynslóð af
sjónarhóli hennar.
Mig langar til að nefna tvær bækur sem ég held mikið upp á, aðra ís-
lenska og hina erlenda. Íslenska bókin er Veðurfræði Eyfellings –
greinargerð um veður og veðurmál undir Eyjafjöllum eftir
Þórð Tómasson í Skógum. Þessi stórskemmtilega bók hefur verið ófá-
anleg í yfir 20 ár en var nýlega endurútgefin og ætti
að vera til á hverju heimili. Eða í hverjum bíl því ég
mæli líka eindregið með henni í ferðalagið.
Þótt bókin fjalli um veður og veðurhugtök í ein-
um tilteknum hreppi á landinu – sem er út af fyrir
sig magnað – þá er Veðurfræði Þórðar framar öllu
tilvistarleg bók, því þegar Íslendingar tala um veðrið
eru þeir eins og allir vita að tala um tilfinningar sínar
og langanir og duldar þrár og drauma. Aðalpersóna
bókarinnar er þó íslensk tunga, orðgnótt hennar, músíkalitet og dýpt.
Börn hafa mjög gaman af skemmtilegum orðum og það er gráupplagt
að nota bókina til að auka orðaforða barna og tilfinningu fyrir nátt-
úrunni. Dæmi: Mjaldur sem þýðir hæg snjókoma, sbr. Það mjaldar úr
honum. Eða þurrablaður sem þýðir þurr vindur. Svo ekki sé minnst á
ýmsar tegundir af blíðu svo sem æskilega blíðu og ununarblíðu.
Hin bókin er skáldsagan Fuglarnir eftir norska höfundinn Tarei
Vesaas sem var fæddur í lok 19. aldar. Bókin kom út á frummálinu árið
1957 og í frábærri þýðingu Hjalta Rögnvaldssonar rúmum 50 árum
síðar, þannig að það er lengi von á bókmenntaglaðningi! Þótt þessi
frumlega, fallega og meistaralega stílaða bók sé ekki ýkja þykk, þá telst
hún ein mikilvægasta skáldsaga Norðurlanda á 20. öld.
Heiminum er miðlað í gegnum vitund söguhetjunnar Mattis, sem
skilur fuglamál og býr með systur sinni sem er haldreipi hans í lífinu.
Mattis er ómögulegur til allra líkamlegra verka og kann ekki að hugsa
praktískt sem er næsta vonlaus staða í bændasamfélaginu sem hann er
fæddur inn í. Á flokkunarskala samtímans myndi hann teljast þroska-
hamlaður en djúp, ljóðræn innsýn Vesaas inn í hugarheim þess sem er
frábrugðinn, gerir Mattis ekki síður að táknmynd skáldsins. Þar sem í
bókinni er undirliggjandi ógn mætti líklega kalla hana spennusögu.
Ég hef þann háttinn á þegar ég byrja á nýrri bók að lesa alltaf fyrst
byrjunina og endinn – í þessari röð. Fyrsta setningin í Fuglunum hljóð-
ar svo: „Mattis gáði hvort himinninn væri hreinn og heiður í kvöld og
hann var það.“ Og síðasta setningin er eftirfarandi: „Hve stór eða lítill
sá fugl gæti verið, heyrðist ekki.“
BÆKUR Í UPPÁHALDI
AUÐUR AVA ÓLAFSDÓTTIR
Auður segir bók Þórðar í grunninn tilvistarlega.
Morgunblaðið/Árni Sæberg