Jökull - 01.12.1976, Blaðsíða 41

aðar við berghita á bilinu 200—270 °C væru
skyldar að kristaluppbyggingu og efnasamsetn-
ingu og að greining í marga flokka gæti stafað
af því, að greiningaraðferðin (röntgendiffrak-
sjón) væri ekki nógu nákvæm fyrir svo ófull-
komnar og illa kristallaðar steindir. Gerðar
voru því hitasvörunarathuganir á leirsteindun-
um og athuguð gleypni þeirra í innrauða lit-
rófinu. A Myndum 3, 4 og 5 eru sýnd einkenn-
andi línurit fyrir liinar ýmsu gerðir leirsteinda
frá þessum athugunum. Ur hitasvörunarlínurit-
unum sést við hvaða hitastig afvötnun verður
í steindunum og hvenær „millilögin“ á milli
silikat-lageininganna og að lokum sjálfar silikat-
lageiningarnar brotna niður.
Frá gleypninni í innrauða litrófinu má sjá
ýmis strúktúreinkenni í kristöllunum, einkum
í „millilögunum" á milli silikat-lageininganna.
Einnig voru athugaðar breytingar á efnasam-
setningu myndbreytta bergsins með dýpi til að
sjá, hvort breyting í leirsteindasamsetningu
endurspeglaðist að einhverju leyti í þeim. Á
Mynd 5 eru sýndar breytingar í aðalefnum
bergsins með dýpi og í Töflu 2 eru sýndar nokkr-
ar efnagreiningar á bergsýnum frá borholum á
Reykjanesi.
í smektíti eru þau „millilög", sem tengja sam-
an silikat-lageiningarnar í kristalstrúktúrnum,
gerð úr málmjónum og vatni. í stað vatnsins
geta komist inn stór lífræn mólekúl og þenst
þá smektítsstrúktúrinn út. I klóríti eru „milli-
lögin" úr málmjónum (Mg og Al) bundnum
OH-jónum, og eru þau mun fastar bundin
silikat-lageiningunum en millilögin í smektít-
inu. Þessar steindir geta ekki tekið lífræn móle-
kúl inn í strúktúrinn og þenjast því ekki, t. d.
í ethylenglycol.
Niðurstöður athugana á hitasvörun og gleypni
leirsteindanna í innrauða litrófinu sýndu, að
við mun lægri berghita en 200 °C byrjar smektít-
ið að breytast þannig, að millilög þau, sem
tengja saman silikat-lageiningarnar, byrja að
mynda smáeiningar af sams konar millilögum
og binda saman silikat-lageiningarnar í klóríti.
Þessar breytingar sjást ekki á röntgenlínurit-
um, fyrr en þær eru nokkuð langt á veg komn-
ar. I þeim steindum, sem greindar voru á
röntgen sem blandlagsteindir af smektíti og
klóríti kemur þetta fram þannig, að aðeins hluti
millilaganna getur tekið ethylenglycol inn í
strúktúrinn og þau þenjast því minna en
smektít og við hitun dragast þau minna saman.
I þeim steindum, sem greindust sem svellandi
klórít, hafa myndast „eyjar“ af klórítmillilög-
um og geta þau enn tekið eins mikið af ethyl-
englycoli inn á milli laga og smektít, en milli-
lögin eru þó orðin það samhangandi að við
hitun dregst strúktúrinn ekki saman frekar en
í venjulegu klóríti. Sumar þessara milligerða
eru enn svo ófullkomnar að þær brotna algjör-
lega niður við hitun.
Við ummyndun á berginu breytast því leir-
steindir smám saman úr smektíti yfir í klórít
og sýna efnagreiningar á berginu og þekkt
steindasamsetning þess, að mjög smávægilegar
efnabreytingar verða samfara því.
JÖKULL 26. ÁR 39