Jökull - 01.12.1976, Qupperneq 93

Mælingar í Grímsvötnum við Skeiðarárhlaup 1972 og 1976
Við tvö undanfarin Grímsvatnahlaup hafa
Raunvísindastofnun Háskólans og Vegagerð
ríkisins gert úr leiðangur til Grímsvatna. Mæl-
ingamenn í báðum þessum ferðum hafa verið
Magnús Hallgrímsson frá verkfræðistofunni
Hönnun á vegum Vegagerðarinnar og Helgi
Björnsson frá Raunvísindastofnun. Verkefni
leiðangranna hefur verið að fylgjast með um-
brotunum í Grímsvötnum og mæla sighraða ís-
hellunnar meðan á Skeiðarárhlaupi stendur.
Árangur af þessum ferðum hefur orðið allgóð-
ur, en þó hefur slæmt veður í bæði skiptin kom-
ið í veg fyrir, að árangur yrði eins mikill og
til stóð. Ætlunin er að gera ítarlega grein fyrir
þessum ferðum í næsta árgangi Jökuls, en hér
mun í stuttu máli sagt frá helstu niðurstöðum.
í hvorugt skiptið var árætt að fara niður í
Grímsvötn til mælinga. Sig íshellunnar var mælt
með hornmælingum frá mælistöðvum við Vest-
ari og Eystri Svíahnúk. Mælt var á lóðabelgi,
sem varpað var úr flugvélum niður á helluna,
og mælt á þústir nálægt vatnsborði við Nagg.
MÆLINGAR VIÐ HLAUP 1972
Hinn 15. mars 1972 flugu Sigurður Þórarins-
son, Snæbjörn Jónasson og Helgi Bjiirnsson með
Birni Pálssyni yfir Grímsvötn. Þá sást aðeins
votta fyrir einni sprungu undir Grímsfjalli við
Gríðarhorn. Hinn 19. mars flaug Sigurður aft-
ur yfir Vötnin og þá höfðu sprungur myndast
meðfram öllum vesturjaðri Grímsvatna undir
Vatnshamri og norðaustur af Gríðarhorni. Is-
hellan virtist vera að springa umhverfis öll
Vötnin og áætlaði Sigurður, að hellan væri sigin
um einn metra. Magnús Hallgrímsson og Helgi
Björnsson komust til Grímsfjalls hinn 28. mars
og mældu sig íshellunnar frá 30. mars til 4.
apríl. Helstu niðurstöður eru sýndar í Töflu 1.
Vatnshæð Grímsvatna er talin hafa verið í
TAFLA 1
Dagsetning Kl. Vatnshæð Grímsvatna, m
30. mars 9:30 1336
31. mars 16:15 1333
3. apríl 8:00 1330
4. apríl 8:00 1330
1436 m yfir sjó við upphaf hlaupsins í mars 1972.
Heildarsig vatnsborðsins reiknast því 106 m, en
það er meira sig en áður hefur mælst við hlaup
frá því mælingar hófust árið 1954.
Jarðskjálftamælir var með í þessari ferð, feng-
inn að láni hjá Sveinbirni Björnssyni. Mælingar
hófust fyrst eftir að hlaupinu var að mestu lok-
ið, en þó varð vart margra smáskjálfta með
mælinum. Austan Grímsvatna yfir farvegi hlaup-
anna mældust margir litlir kippir í um 100 m
fjarlægð frá mælinum; líklega hrikti í ísnum.
Við Vestari Svíahnúk mældist einn snarpur
kippur í um 500 m fjarlægð. Aðfaranótt 29.
mars vöknuðum við tvisvar við mjög snarpa
kippi, fyrst um kl. 03—04 og síðan kl. 6:30 við
mikinn dynk og þá hrökk upp hurðin á skál-
anum á Eystri Svíahnúk. Engin tæki voru í
gangi þá nótt.
Nákvæm mynd fékkst af sprungum, sem
mynduðust í Vötnunum við hlaupið. En sér-
staka athygli vöktu dældir, sem rekja mátti eftir
línu austur úr Vötnunum og suður Skeiðarár-
jökul. Síðar kom í Ijós, að þessar dældir sjást á
gervitunglamynd (ERTS) frá 31. janúar 1973.
MÆLINGAR VIÐ HLAUP 1976
Brennisteinslykt fannst af Skeiðará aðfara-
nótt 4. september. Hinn 9. september flugu
Helgi Björnsson, Sigurður Steinþórsson og Loft-
ur Þorsteinsson, Vegagerð ríkisins, yfir Gríms-
vötn. íshellan var enn slétt, en greina mátti
nýmyndaða sprungu undir rótum Grímsfjalls á
sama stað og sprunga sást hinn 15. mars 1972.
Einnig sáust tvær reglulegar hringlaga sprung-
ur í sigkatli norðan undir Griðarhorni. Hinn
19. september flugu Sigurður Þórarinsson og
Einar Hafliðason yfir Grímsvötn. Af ljósmynd,
sem Sigurður tók, má ætla, að íshellan hafi
verið sigin um 20 m.
Hinn 22. september hófu Magnús og Helgi
mælingar frá Grímsfjalli og fylgdust með sigi
liellunnar fram til 6. október. Nokkrar helstu
niðurstöður eru sýndar í Töflu 2.
Vatnshæð Grímsvatna er talin hafa verið um
1436 m við upphaf hlaupsins. Heildarsig vatns-
borðsins reiknast því um 86 m.
JÖKULL 26. ÁR 91