Iðjuþjálfinn - 01.11.1993, Blaðsíða 15

13
hvort sem við getum síðan meðhöndl-
að og bætt gildið eður ei. Tíðni mjög
margra sjúkdóma fer vaxandi með
aldri. Sem dæmi má nefna Parkinsons
sjúkdóm. Á hinn bóginn eru sumir
sjúkdómar sjaldgæfari og þar má
nefna heila- og mænusigg, þar sem
nýgengi fellur gjörsamlega fyrir miðjan
aldur (50 ára aldur). Síðan eru það
aldurstengdu breytingarnar. Þó að
flestir verði fyrir þeim, er ekki þar
með sagt að þær séu góðkynja. Gott
dæmi er "góðkynja" stækkun á blöðru-
hálskirtli. Stækkun á blöðruhálskirtli
er reglan með vaxandi aldri og sam-
hliða lendir stór hluti karlmanna í
vandræðum vegna þess; þvagtregðu og
teppu með tilheyrandi aðgerðum.
Ellin er því ekki sérlega góðkynja.
Ein af stóru spurningunum í öldrunar-
fræðum er að hve miklu leyti ellin er
háð erfðaefninu og að hve miklu leyti
hún er háð umhverfisþáttum. Þver-
skurðarrannsóknir geta gefið ákveðna
mynd af ellinni. í túlkun slíkra niður-
staðna, þarf hins vegar að taka tillit til
kynslóðatengdra breytinga. Það fólk
sem nú er aldrað ólst upp á tímum
þar sem erfiðisvinna var ríkjandi, gildi
líkamsræktar ekki jafnvel metið og nú
og reykingar þóttu fínar og jafnvel
skaðlausar fyrir 1960. Þannig getur
elliásýnd aldraðra 2030 orðið önnur
en 1990. Það er nefnilega mjög margt
líkt með ellibreytingum og þeim breyt-
ingum, sem sjást með kyrrsetu. Og
sumt af því sem við höfum kennt
ellinni um, af því að breytingin var
svo algeng, getur þegar öllu er á
botninn hvolft fremur tengst lífsstíl en
óumflýjanlegum ellibreytingum. Marg-
ar rannsóknir hafa litið á þá sem
sjúkir eru og hafa fötlun ýmisskonar.
Á næstu árum förum við væntanlega
að sjá meira af rannsóknum á því
hvernig sumir eldast á happadrjúgan
hátt - og læra af þeim. Það eina
marktæka hingað til í leitinni að
yngingarmeðalinu góða, er að viðeig-
andi líkamsþjálfun virðist færa eldra
fólk nær því yngra. Og það er nánast
sama á hvaða breytu litið er. Það má
alltaf mæla með hæfílegri líkamsrækt
og tala gegn reykingum og búsi og
fínna heimildir fyrir því!
Það er ekki mjög langt síðan að með-
alaldur fólks var 30 ár, og stundum
dettur manni í hug að okkur hafí ekki
í alvöru verið ætlað að verða mikið
eldri en svo að við ættum okkar börn
til að viðhalda mannkyninu. Viðfangs-
efni öldrunarlækninga eru margvísleg.
Stóru sjúkdómaflokkarnir, hjarta- og
æðasjúkdómar og krabbamein, skapa
mörg verkefni. En þriðji stærsti flokk-
urinn er heilabilun. Heilabilun hefur
ýmsar orsakir, sem í hverju tilfelli þarf
að rannsaka, en algengustu orsakirnar
eru þær sem kallaðar eru Alzheimer
sjúkdómur (líklega fleiri en einn sjúk-
dómur í raun) og fjölblóðtappa heila-
bilun. Heilabilun getur sést hjá yngra
fólki, en fer hratt vaxandi með aldri
og ævilíkur á sjúkdómseinkennunum
eru á bilinu 15-25%. Nú eru um 80%
allra er bíða elli- og hjúkrunarheimilis
með heilabilun á einhverju stigi. Önn-
ur stór verkefni eru: þvagleki, byltur,
beinþynning og brot. Til viðbótar
verður oft vart geðrænna einkenna
svo sem þunglyndis og aðsóknarhug-
mynda, með eða án heilabilunar.
Félagslegt net einstaklingsins gliðnar
oft með eigin sjúkdómum og andláti
vina og vandamanna.