Bændablaðið - 13.08.2015, Blaðsíða 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 13. ágúst 2015
Stefanía Þorgeirsdóttir er verkefnisstjóri á sviði riðusjúkdóma að Keldum:
Riða er óvenjulegur smitsjúkdómur
– best að kalla til dýralækni ef grunur vaknar um smit
Í síðasta Bændablaði mátti lesa
aðsenda grein sem fjallaði að mestu
um gasmyndun í fjárhúsum, undir
yfirskriftinni Gerjunargas. Þar
leiddi höfundurinn Guðbrandur
Jónsson líkum að því að tengsl
kynnu að vera milli riðu í sauðfé
og gasmyndunarinnar. Það er því
ekki úr vegi að rifja upp hvað þetta
fyrirbæri riða er – nú þegar haust
er á næsta leiti.
Stefanía Þorgeirsdóttir er
verkefnisstjóri þjónusturannsókna
á sviði riðusjúkdóma á Tilraunastöð
Háskóla Íslands í meinafræði að
Keldum. Hún segir að riða í kindum
flokkist undir príonsjúkdóma, sem
draga nafn sitt af litlu próteini;
príon, sem finnst á eðlilegu formi
í öllum spendýrum. „Við smit, og
í sumum tilvikum án þess, getur
príonprótein hýsils umbreyst,
orðið smitandi og þolið gagnvart
niðurbroti. Keðjuverkun veldur
uppsöfnun á óeðlilegu príonpróteini
í heila, þar sem sjúkdómseinkenni
koma fram, en sjúkdómurinn hefur
fengið opinbera heitið smitandi
heilahrörnun. Príonsjúkdómar
finnast í fleiri dýrum eins og minkum
og hjartardýrum, en þekktasta dæmið
er kúariðan, sem er talin hafa valdið
afbrigði af Creutzfeldt-Jakob
sjúkdómnum í mönnum.“
Riða er óvenjulegur
smitsjúkdómur
„Ég veit ekki til þess að
r iðusjúkdómurinn tengist
gerjunargasi á neinn hátt eða
meltingarbakterium sem nefndar eru
í umræddri grein,“ segir Stefanía um
tilgátur Guðbrands. „Það liggja hins
vegar fyrir margar rannsóknir sem
sýna fram á að riða er smitsjúkdómur
og að príonpróteinið er lykilþáttur
í sjúkdómsferlinu. Rannsóknir á
dýrum sem ekki hafa próteinið
hafa sýnt að þessi dýr geta ekki
smitast. Enn fremur má benda á
að á Íslandi eru nokkur riðulaus
svæði, til að mynda á Ströndum,
Snæfellsnesi, Öræfum og Þistilfirði.
Varnargirðingar og bann við
flutningi á sauðfé og heyi, hafa að
öllum líkindum komið í veg fyrir að
smit hafi borist þangað. Rannsóknir
á riðunæmi sauðfjár á mismunandi
svæðum hafa sýnt að ekki er munur
á tíðni áhættuarfgerðar milli svæða,
þannig að ekki er um riðuþolnara
fé að ræða á þessum svæðum.
Gera má ráð fyrir að fjárhúsin á
þessum svæðum séu heldur ekki
mikið frábrugðin þeim sem eru á
riðusvæðum.
Riða er því má segja óvenjulegur
smitsjúkdómur, það er af völdum
smitandi próteins – en er hvorki
veiru- eða bakteríusjúkdómur.
Erfðauppbygging kindanna er talin
skipta máli fyrir smitnæmi, og hafa
kynbætur verið nýttar á síðustu árum
til varnar sjúkdómnum. Þær byggjast
á því að náttúrulegur breytileiki í
príongeninu er mikilvægur fyrir
næmi kinda fyrir riðu. Mismunandi
samsætur tengjast áhættu og vernd
fyrir hefðbundinni riðu í íslensku fé
en samsætan sem er þekkt erlendis
vegna verndandi eiginleika hefur
ekki fundist hér á landi. Áhætta
tengd erfðum snýst hins vegar við
hjá óhefðbundinni riðu í samanburði
við hefðbundna riðu. Hér á landi
hefur verið reynt að minnka magn
áhættuarfgerðar í íslensku sauðfé,
meðal annars með því að greina
arfgerðir kynbótahrúta sem velja á
inn á sæðingastöðvar með tilliti til
riðunæmis.“
Barst til landsins með sýktum
hrúti
Að sögn Stefaníu hefur sauðfjárriða
lengi verið vandamál á Íslandi, en
sjúkdómurinn er talinn hafa borist til
landsins með sýktum hrúti árið 1878.
„Fyrstu 75 árin fannst hann eingöngu
á Norðurlandi, en breiddist síðar út
um mest allt landið, með nokkrum
undantekningum þó, en útbreiðsla
og tíðni sjúkdómsins náði hámarki
um miðjan níunda áratug síðustu
aldar. Síðan 1978 hefur skipulega
verið reynt að útrýma riðu, fyrst
með niðurskurði á fé og síðar
sótthreinsun útihúsa. Tilfellum
hefur fækkað mikið í áranna rás, en
erfitt virðist að uppræta sjúkdóminn
með öllu. Reglubundin skimun fyrir
riðu í sláturhúsasýnum úr íslensku
sauðfé hófst árið 1978, sama ár
og íslensk yfirvöld hófu opinbera
herferð gegn frekari útbreiðslu riðu
með útrýmingu að leiðarljósi. Þá
voru skimuð 5-10 þúsund sýni á
ári með vefjalitun en árið 2004 var
skipt yfir í fljótvirkari próf en sýnum
fækkað í um 3500 sýni á ári. Frá
árinu 2004 höfum við prófað alls 38
þúsund sýni með þessum aðferðum
og greint samtals 24 riðutilfelli.
Að meðaltali greinast örfá tilfelli
hér á ári og í sumum tilfellum er
um að ræða óhefðbundið afbrigði
riðu; Nor98, sem margt bendir
til að sé sjálfsprottinn sjúkdómur
án utanaðkomandi smits. Nor98
riða hefur önnur einkenni en hin
hefðbundna riða og annars konar
dreifingu vefjaskemmda og smitefnis
í heila. Alls hafa sex Nor98 tilfelli
greinst á Íslandi, og hafa síðustu
ár oft verið einu riðutilfellin sem
greinst hafa það ár. Síðan 2012 hefur
sauðfé ekki verið skorið niður ef
Nor98 tilfelli greinist, enda virðast
þekktir áhættuþættir riðu, eins og
flutningur og náin samskipti dýra,
ekki eiga við um þessa gerð riðu,“
segir Stefanía.
Hefðbundin riða greinst á þremur
bæjum á þessu ári
„Á þessu ári hefur sjúkdómurinn
greinst á þremur bæjum á
Norðurlandi og í öllum tilvikum
var um hefðbundna riðu að ræða.
Hefðbundin riða greindist þar áður
árið 2010, en síðan þá hafa greinst
þrjú tilfelli af Nor98 riðu. Fyrsta
riðutilfellið sem greindist í vetur var
rakið til tveggja sýna sem voru tekin
við haustslátrun haustið 2014. Má því
leiða líkur að því að sjúkdómurinn
hafi verið það stutt á veg kominn að
einkenni hafi ekki verið komin fram.
Seinni tvö tilfellin fundust í kindum
sem höfðu sýnt einkenni sem bent
gátu til riðu og voru það bændurnir
sjálfir sem komu auga á þau. Í hvoru
tilviki fyrir sig var um þrjár kindur
að ræða sem reyndust jákvæðar fyrir
riðusmitefninu.“
Best að kalla til dýralækni ef
grunur vaknar
Stefanía bendir bændum á að
riðuveikin sé tilkynningaskyldur
sjúkdómur og bændum ber að
tilkynna til héraðsdýralæknis ef
grunur er um sjúkdóminn. „Ekki
er hægt að greina sjúkdóminn með
óyggjandi hætti í lifandi fé en ýmis
einkenni geta bent til sjúkdómsins,
svo sem kláði, titringur, skjálfti og
tannagníst. Einnig er oft um vanþrif
að ræða og kindurnar vilja liggja
fyrir. Almennt má segja að einkennin
geta verið mjög mismunandi og
einnig breytileg eftir dögum og
þarf því að fylgjast með kindunum
í nokkurn tíma. Best er að kalla
til dýralækni sem metur til hvaða
aðgerða skal grípa í hverju tilviki. Ef
kindur drepast af ókunnum orsökum
er æskilegt að senda hausinn eða
heilasýni til greiningar á Keldum
í samráði við dýralækni. Við erum
að skima fyrir riðu í heilasýnum
í samstarfi við Matvælastofnun
og er sú greining bændum að
kostnaðarlausu.“
Á Keldum hefur um árabil verið
unnið að rannsóknum á riðu og
stofnunin hefur verið tilnefnd sem
innlend tilvísunarrannsóknarstofa
fyrir smitandi heilahrörnun, það er
riðu og skylda sjúkdóma. Greining
riðu byggist að sögn Stefaníu
á skimun fyrir riðusmitefninu í
heilasýnum en flest sýnin koma
úr fullorðnu sláturfé, en auk þess
berast sýni úr áhættuhópum;
neyðarslátrun og kindum með
klínísk einkenni. „Einnig eru prófuð
sýni úr nautgripum vegna eftirlits
með kúariðu en sá sjúkdómur hefur
ekki greinst hér á landi. Þessar
rannsóknir eru gerðar í samstarfi
við Matvælastofnun sem fer með
eftirlit þessara sjúkdóma. Ég hef
einnig unnið að grunnrannsóknum
á príonsjúkdómum í sauðfé og
mönnum ásamt Ástríði Pálsdóttur,
Birki Þór Bragasyni og fleiri
sérfræðingum á Keldum, aðallega á
sambandi arfgerða príongensins við
riðusmit.“ /smh
Stefanía Þorgeirsdóttir.
Tíðni smits í innfluttu alifuglakjöti
minni en í upprunalandinu
Í rannsókn Matvælastofnunar og
heilbrigðiseftirlits sveitarfélaga
kom í ljós að salmonella
greindist ekki í erlendum
afurðum sem vottað var að væru
lausar við salmonellu. Tíðni
kampýlóbakter var minni en
almennt gerist í alifuglaafurðum
erlendis enda afurðirnar frosnar
við komuna til landsins. Einn
kampýlóbakterstofn reyndist
lyfjaþolinn.
M a t v æ l a s t o f n u n o g
heilbrigðiseftirlit sveitafélaganna
hafa látið rannsaka salmonellu
og kampýlóbakter í erlendu
alifuglakjöti á markaði á Íslandi og
mæla sýklalyfjaþol þeirra stofna
sem greindust, en sýklalyfjaþol
sjúkdómsvaldandi örvera er mikið
áhyggjuefni heilbrigðisyfirvalda um
allan heim.
Kjúklingakjöt 90% af innfluttu
alifuglakjöti
Tekin voru 115 sýni af hráu, frosnu
erlendu alifuglakjöti.
Stærsti hluti erlends alifuglakjöts
hér á landi er framleiddur í
Þýskalandi og því næst í Danmörku.
Kjúklingakjöt var tæp 90 % þess
alifuglakjöts sem flutt var til landsins
árið 2013. Aðrar tegundir voru anda-
kalkúna- og gæsakjöt. Tekin voru
100 sýni af kjúklingakjöti, 6 sýni af
andakjöti, 6 sýni af kalkúnakjöti og
3 sýni af gæsakjöti.
Salmonella í einu sýni
Salmonella greindist í einu sýni af
þeim 115 sýnum sem tekin voru
til greiningar og voru þær afurðir
innkallaðar. Mistök höfðu átt sér stað
við afgreiðslu vörunnar inn í landið
og var í kjölfarið verklag bætt til að
koma í veg fyrir að slíkt gerist aftur.
Salmonella greindist ekki í sýnum
af alifuglum úr sendingum sem voru
með fullnægjandi vottorð um að þær
væru lausar við salmonellu.
Kampýlóbakter í fimm sýnum
Kampýlóbakter greindist í 5
sýnum af þeim 115 sýnum sem tekin
voru til greiningar, þ.e. í þremur
sýnum af andakjöti og í tveimur
sýnum af kjúklingakjöti.
Einn stofn kampýlóbakter
reyndist fjölónæmur, þ.e. hann var
ónæmur fyrir fjórum af þeim sex
lyfjum sem prófað var fyrir.
Óvarlegt er að draga miklar
ályktanir af niðurstöðum þessa
verkefnis, en þó má segja að
þær ríma vel við skýrslu EFSA (
Matvælaöryggisstofnun Evrópu ) um
sjúkdóma sem smitast milli manna
og dýra og sýklalyfjaþol örveranna
sem þeim valda.
Tíðni kampýlóbakter í
alifuglakjöti er almennt talsvert hærri
í þeim löndum sem afurðirnar koma
frá en hér á landi. Þekkt er að fækka
má verulega fjölda kampýlóbakter
með því að frysta afurðirnar, en
alifuglakjötið sem rannsakað var í
þessu verkefni hafði verið frosið í
minnst fjórar vikur.
/Mast greindi frá