Bændablaðið - 13.08.2015, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 13. ágúst 2015
matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna, má gera ráð
fyrir því að einum þriðja af mat-
vælaframleiðslunni í heim in um ár
hvert sé sóað, eða 1,3 milljörð um
tonna. Í heimi þar sem milljónir
fólks eru vannærðar og auðlindir
eru takmarkaðar, er nauðsynlegt að
draga úr matarsóun svo hægt verði
að koma á sjálfbæru matvælafram-
leiðslukerfi. Þar fyrir utan er einnig
ýmislegt hægt að gera meira varð-
andi matvælaframleiðslu í þéttbýli,
eins og dæmin sanna um landbúnað
í þéttbýli. Ræktun í heimagörðum
og á opnum svæðum er möguleiki
sem við getum nýtt okkur meira.
Auðvitað getum við ekki skipt
út öllum hefðbundnum land bún aði
fyrir lífrænan í einni svipan. Það
ætti hins vegar að vera mark miðið
til lengri tíma litið, sé horft til þess
hvað einhæf akuryrkja, notkun á
skordýraeitri og verksmiðjufram-
leiddum áburði hefur í för með
sér. Þetta mun á endanum leiða til
óafturkræfra skemmda á landi og
vistkerfum.
Ein af áhrifamestu slæmu afleið-
ing um af einhæfri akuryrkju – og
notkun ar á tilteknu skordýraeitri – er
hnattrænt hrun í býflugnastofnum
og hefur haft alvarlegar afleið ing ar
á gróður og tegundir í ræktun, sem
eru háðar býflugum sem frjó berum.
Við þurfum að horfa á heildar sam-
heng ið til framtíðar, en ekki bara
hugsa um að svala þörfum okkar á
líð andi stundu.
Með aukinni meðvitund fólks
um það sem það lætur ofan í sig er
von mín að staðbundnar matvörur
verði æ algengari í kjörbúðum og
stórverslunum og þeir sem stjórna
innkaupastefnu verslana muni þurfa
að taka mið að því með því að sækja
meira til smáframleiðendanna.“
Neytendur eru betur meðvitaðir
Ég deildi sögunni um paprikurétt inn
[sem er sögð hér til hliðar á síð-
unni] til að útskýra hvernig mat-
væla framleiðslukerfið gengur fyrir
sig í dag. Slow Food hóf starf semi
til að verja staðbundinn líf fræði-
legan fjölbreytileika, í þeim til-
gangi að auðvelda staðbund inni
matvælaframleiðslu að þrífast, með
sínum náttúrulegu heimafengnu
afurðum og tegundum, hefðum og
framleiðsluaðferðum,“ segir Sardo
þegar hann er spurður hvort hann
finni fyrir því að barátta þeirra hafi
skilað árangri.
Það er ljóst að neytendur eru
orðnir betur meðvitaðir um það
hvað þeir kaupa og borða. Almennt
fræðslustarf um matvæli – það að
vekja máls á brýnum málefnum um
matvæli – verður samt áfram mik-
ilvægur þáttur í starfi Slow Food.
Okkar hlutverk mun líka áfram
felast í því meðal annars að vekja
athygli á og veita viðurkenningu
þeim aðilum sem feta þær leiðir
sem varðaðar eru með verkefnum
okkar, til að mynda Presidia og Ark
of Taste (Bragðörkinni). Á endan-
um felst það í að stefna víðtækt að
félagslegri, um hverfis legri og hag-
rænni sjálf bærni.“
Einkar ánægjuleg
Íslandsheimsókn
Sardo var í heimsókn á Íslandi í
fyrsta sinn og tilgangur hans var
tví þættur, að heimsækja félagsmenn
sem starfa í Slow Food Reykjavík
og heimsækja bændur vegna
um sókn arinnar og skráningarferlis
skyrsins og íslensku geitarinnar í
Presidia. Hann segir að Presidia-
verkefnin hafi í raun verið framhald
af vinn unni við Bragðörkina þar sem
aðal áhersl an er á afurðir. „Þegar við
vor um búin að kortleggja fyrstu
hundr að afurðirnar í Bragðörkinni
var ákveðið að ganga skrefi lengra
og við færðum okkur yfir á svið
framleiðslunnar og vinnslunnar
á afurðunum til að læra um upp-
runann, kynnast framleiðendunum
og koma framleiðslu þeirra, þekk-
ingu og hæfni á framfæri. Í gegnum
tíðina hafa verk efni Presidia orðið
ein skilvirkasta leiðin til að koma
hugmyndafræði Slow Food um
landbúnað í gagnið. Presidia styður
við gæðaframleiðslu sem er í hættu
á að leggjast af, verndar einstök
héruð og svæði, endur heimt ir hefð-
bundnar vinnsluaðferðir, stend ur
vörð um upprunaleg búfjárkyn og
staðbundnar plöntutegundir,“ segir
Sardo um tilgagn starfsemi Presidia-
verkefnisins.
„Íslenskir skyrframleiðendur
munu ferðast til Bra á Ítalíu þann
21. september á áðurnefndan við-
burð sem tileinkaður er mjólk og
öllum formum hennar.
Með skráningunni í Presidia
mun skyrið og íslenska geitin öðlast
viðurkenningu á sínum gildum og
mikilvægi, sem hefðbundið hand-
verk og upprunalegt búfjárkyn.
Þessi íslensku Presidiaverk efni
munu verða hluti af alþjóðlegu
tengsla neti Presidia og Slow Food
mun miðla upplýsingum um þau
til fjölmiðla og blaðamanna til að
vekja athygli á þeim. Þá gefst fram-
leiðendum þessarara afurða kostur
á að sýna þær á viðburðum og upp-
ákomum á vegum Slow Food, bæði
innanland og eins alþjóðlega.
Það er ekki í verkahring Slow
Food að kaupa og dreifa þessum
af urð um, en við munum styðja við
fram leiðendurna sem hóp sem getur
átt aðild að óháðu og sjálfbæru hag-
kerfi okkar sem mun gefa afurðun-
um meira vægi.
Þannig er hlutverk staðbundins
tengslanets í viðkomandi landi mjög
mikilvægt. Því það er í gegnum það
sem framleiðendurnir fá aðstoð til
að tengjast öðrum félögum, hinu
stóra tengslaneti og tækifærum sem
þar er að finna.“
Að sögn Sardo var heimsóknin
til Íslands einkar ánægjuleg og hann
á margar mjög góðar minningar
um matarupplifanir sínar hér. „Við
smökkuðum nokkrar afurðir sem
hafa verið skráðar í Bragðörkina:
hangikjöt, harðfisk og skyr. Ég var
mjög hrifinn af því, á þeim stöð-
um sem ég heimsótti, hversu mikil
notkun á villtum jurtum og sjávar-
gróðri var – til dæmis á ætihvönn,
blóðbergi og sölvum. Mér gafst
tækifæri á að borða á framúrskar-
andi veitingastöðum eins og Mat og
drykk, þar sem ég smakkaði „mjöð“
í fyrsta skiptið, og á Dill Restaurant,
þar sem ég bragðaði á frábærum sjáv-
arréttum og harðfiski.“ /smh
Þátttakendur á litla málþinginu sem Slow Food Reykjavík stóð fyrir. Mynd / HKr.
Jón Guðmundsson, garðyrkjufræðingur á Akranesi:
Útlit fyrir besta ávaxta- og berjasumarið
síðastliðin þrjú ár á Suðvesturlandi
Jón Guðmundsson, garðyrkju-
fræðing á Akranesi, þarf vart að
kynna fyrir íslenskum ávaxta- og
berjaræktendum – en hann hefur
verið brautryðjandi í ræktunar-
starfi í þeirri grein á undanförnum
árum. Hann segir að eftir frekar
kalda tíð í vor hafi á undanförnum
vikum orðið algjör kaflaskil með
hlýindum og bjartviðri. Allt sé þó
talsvert á eftir í þroska, jafnvel
nokkrum vikum hér á Suður- og
Vesturlandi – og auðvitað mun
meira fyrir norðan og austan
„Sum ávaxtrén í mínum garði
voru varla farin að laufgast neitt um
miðjan júní, á meðan önnur sem eru
betur staðsett voru farin að blómstra.
Almennt má segja að trjágróður hafi
komi mjög sjúskaður undan vetri;
talsvert hefði verið um kal í trjám og
einnig brumkal – reynitré til dæmis
hafi varla laufgast. Það er svipað með
eplatrén, þau hafa mörg aðeins látið á
sjá – sérstaklega þau sem eru áveðra.
Þau sem eru hins vegar í skjóli eru að
koma bara nokkuð vel út úr þessu.
Blómgunin er þar alveg þokkaleg,
kannski ekki alveg í meðallagi en
nálægt því,“ segir Jón og mælir með
því að það sem hefur kalið sé klippt
strax af.
Ekkert sérlega bjartsýnn
eftir síðasta vetur
„Eftir þennan vetur bjóst maður nú
við hverju sem var í raun og veru.
Þegar það geysa svona stormar er
stanslaust vindálag á plönturnar með
tilheyrandi salti, þurrki og öðrum
óþverra. Það sér því sérstaklega á
sígrænu plöntunum en einnig ýmsu
öðru. Það er samt merkilegt í mínum
garði að á tilteknum kirsuberjatrjám
var nú mesta blómgunin á síðustu
fjórum árum. Sömuleiðis á perutré
sem hér er. Væntanlega er það út
af hagstæðum skilyrðum í fyrra
því þó það hefði verið mjög blautt
– hérna á landinu í það minnsta –
þá var nokkuð hlýtt. Það sama á við
um eplatrén. Mestu máli skiptir að
það séu sæmileg hlýindi, en þetta er
þó samspil við sólina. Hún hækkar
auðvitað yfirborðshitann. Eplatrén
voru um það bil tveimur vikum á eftir
því sem mætti kallast í meðallagi
með blómgun. Þar sem tíðin hefur
verið góð á undanförnum vikum
munu snemmbærar sortir alveg ná
að klára sig – bara tveimur vikum
eftir á. Sumarið í ár fer miklu betur
af stað hér á mínu landssvæði en
síðustu tvö ár, þótt það hafi verið
kalt vor. Nema eitthvað mikið komi
til í sumar er útlit fyrir að þetta verði
besta ávaxta- og berjasumarið í þrjú
ár – og jafnvel verður hægt að segja
langbesta.“
Er yfirleitt með um 20 yrki
til reynslu
„Í fyrra mátti sjá hvernig viðkvæm-
ari sortir af ávaxtatrjám – eins og
þessar dönsku – komu talsvert verr
undan vetri en hinar sem harðgerðari
eru, til dæmis frá Noregi. Það sást
greinilega til að mynda í kali á þess-
um trjám. Mesti lærdómurinn fæst í
þessum slæmu árum þegar einhver
afbrigðilegheit eiga sér stað. Því við
erum alltaf að reyna að átta okkur á
því hvað gerist þegar þannig aðstæð-
ur skapast. Fyrstu árin í ávaxta-
trjávakningunni sem varð fyrir
nokkrum árum var tíðarfar óvenju
gott. Slík tískubylgja kemur varla
í bráð aftur þótt áhuginn muni að
einhverju leyti sveiflast í takt við
tíðarfarið áfram.“
Jón heldur ótrauður áfram sinni
tilraunastarfsemi í ávaxtatrjáarækt-
un, en í fyrra gaf hann út rit sem var
eins konar yfirlitsrit um hans braut-
ryðj endastarf – auk þess sem hann
framleiðir tré af bestu yrkjunum úr
ræktuninni og hefur til sölu. „Ég er
yfirleitt með um 20 yrki til reynslu
á hverju ári, meðal annars plómur
og apríkósur auk epla, kirsuberja
og pera. Apríkósutrén gefa enn
sem komið er mun minna en önnur
ávaxtatré hjá mér. Flest af þeim
ávaxtayrkjum sem hafa heppnast
best til ræktunar á Íslandi hafa
komið frá Kanada, Bandaríkjunum,
Noregi og Svíþjóð – en í sjálfu sér
breytir það ekki öllu frá hvaða landi
nákvæmlega það kemur. Svo fremi
sem umhverfið sem viðkomandi
yrki er sprottið úr líkist því sem
við búum við þá er vert að gefa því
gaum. Það sem hefur reynst best er
að blanda saman hæfilegu magni af
upplýsingum og tilraunastarfsemi,“
segir Jón.
Þrír lykilþættir til
farsællar ávaxtatrjáaræktunar
Hann segir að það séu þrír lykilþættir
sem fólk þurfi að gefa gaum, sé það í
vandræðum með sín ávaxtatré. „Það
getur verið að tréð sé einfaldlega
lé legt, annað hvort yrkið eða
einfald lega að viðkomandi tré sé
illa farið. Þá þarf umhirðan að vera í
lagi og staðsetningin. Það má ekkert
af þessu vera í ólagi til að hægt sé
að vonast eftir blómgun og loks
ávöxtum. Í umhirðunni er mikilvægast
að fylgjast með meindýrum og tryggja
næga næringu. Trén þurfa þokkalaga
góðan jarðveg og áburðargjöf, en
kannski ekki eins mikla og sumt
grænmeti þarf. Ef það liggja meindýr
í þessu á hverju vori, þá getur það
spillt mikið fyrir, bæði hvað varðar
blóm og vöxt. Haustfetinn, sem er
lirfa fiðrildategundar, er skæðasta
meindýrið hér. Maður veit af trjám
við léleg skilyrði og slæma umhirðu
– og þá náttúrulega gerist ekkert – þau
vaxa ekki einu sinni almennilega.“
/smh
Jón er ánægður með útlitið í garðinum sínum við sjávarsíðuna á Akranesi. Mynd / smh