Bændablaðið - 13.08.2015, Blaðsíða 35

35Bændablaðið | Fimmtudagur 13. ágúst 2015
Ár jarðvegsins:
Eignarhald á landi og umfang gróður-
og jarðvegseyðingar á miðöldum
Skrúfupressur
og stimpilpressur
Lofthreinsibúnaður
Loftkútar - Loftsíur
Lofttengibúnaður
Loftþurrkarar
Ýmsar stærðir og gerðir
Einstaklega hljóðlátar
Þýsk gæði
Skeifan 3E-F · Sími 581-2333 · Fax 568-0215 · www.rafver.is
F A G M E N N S K A A L L A L E I Ð
Hress og skemmtileg fjölskylda
óskar eftir að komast að í sveit
Leiga kemur til greina með möguleika á kaupum seinna meir sem og
flutningur í sveit þar sem fjölskyldan mun leggja sitt af mörkum með
möguleika á að kaupa og taka við rekstri sem einhver kraftmikill bóndi
hefur byggt upp.
Undanfarin ár hefur fjölskyldufaðirinn og -móðirin gengið menntaveginn
með það að markmiði að byggja vel í haginn fyrir framtíðina. Hannes
er með sveins- og meistarabréf í rafvirkjun. Hann hefur einnig lokið
iðnfræði námi við HR og stundar nú nám á öðru ári í búfræði við LBHÍ.
Anna er með sveinsbréf í hársnyrtiiðn, ásamt því hefur hún lokið B.Ed
gráðu í kennarafræðum við HA og áætlar að ljúka meistaraprófsnámi
í menntunarfræðum um áramótin n.k. og útskrifast þá sem
grunnskólakennari.
Saman eiga þau tvo kraftmikla unga drengi.
Vinsamlegast hafið samband ef þið getið aðstoðað okkur við að láta
draum okkar verða að veruleika. Við erum með topp meðmæli úr öllum
áttum og leggjum okkur 100% fram við allt sem við tökum okkur fyrir
hendur.
Netfang: hannes-bjarki@hotmail.com Sími: 895-4673
Kristni var lögtekin á Íslandi árið
1000 og kaþólsk trú var við líði
fram að siðaskiptum árið 1550.
Tals verðar breytingar urðu á
eign ar haldi á landi í kjölfar
kristnitökunnar með þeim hætti
að jarðir færðust frá bændum í
hendur klaustra og biskupsstóla.
Egill Erlendsson landfræðingur
og lektor við Háskóla Íslands hélt í
sumar erindi sem hann kallaði „Var
þeim sama um moldina“ og fjallaði
um breytingar á eignarhaldi á landi
og umfang gróður- og jarðvegs-
eyðingar á miðöldum.
Í erindinu velti Egill fyrir sér
hvort yfirfærsla á eignarhaldi á landi
frá bændum til klaustra hafi verið
ein af ástæðunum fyrir aukinni gróð-
ur- og jarðvegseyðingu sem hófst
skömmu eftir að kristni var lögtekin.
„Eignaskrár klaustra og biskups-
stóla sýna að þær stofnanir eignast
tals vert af jörðum fljótlega eftir að
kristni er tekin upp eða í kringum
1100 og fram að siðaskiptum.
Með eignatilfærslunni urðu
marg ir sjálfseignarbændur að
leigu lið um. Spurningin er sú hvort
eignar halds breyting af þessu tagi
hafi haft áhrif á viðhorf bændanna
til landsins og þeir hafi einfaldlega
hætt að hugsa eins vel um það. Í
stað þess að vera metnaðarfull-
ir sjálfseignabændur hverra börn
erfðu landið voru þeir leiguliðar
klaustranna og ekkert endi lega að
leggja á sig mikla vinnu til jarðar-
bóta. Margir hafa því eflaust reynt
að komast sem einfaldast í gegn um
lífíð og vinna sem minnst þar sem
aukin vinna var ólíkleg til að bæta
hag þeirra.“
Aukin sauðfjárbúskapur
„Sauðfjárrækt með vetrarbeit er mun
auðveldari búskapur en að vera með
nautgripi enda minna fyrir sauðfénu
haft.“
Fornleifarannsóknir sýna að frá
árinu 1000 til 1300 eykst hlutfall
sauðfjárbeina í öskuhaugum við bæi
en nautgripabeinum fækkar og sýnir
svo ekki verður um villst að hlutur
sauðfjár eykst á móti nautgripum.
Án þess að fullyrða að það séu
bein tengsl milli breytinga á eignar-
haldi jarða og aukins sauðfjárhalds
er áhuga vert að velta tengslunum
fyrir sér,“ segir Egill.
Þegar Egill er spurður hvort
breyt ingin geti ekki stafað af kóln-
andi veðurfari eftir landnám segir
hann það geti að sjálfsögðu haft sitt
að segja. „Flest bendir til að kólnun-
in hafi byrjað í kringum 1250 og því
nokkru síðar en aukningin í sauð fjár-
haldi hófst.“
Hnignun skóga og jarðvegseyðing
„Rannsóknir á gróðurbreytingum og
gróðureyðingu sýna að fyrsta stór-
fellda breytingin verður við land-
nám. Það er í sjálfu sér skiljanlegt
í kjölfar þess að landnámsmenn eru
að koma sér fyrir og hefja búskap,
skapa sér búsetuskilyrði og hefja
land búnað.
Hnignunin virðist síðan ná
nokkru jafnvægi en á árabilinu milli
1150 og 1200 virðist hún aukast á
nýjan leik. Upp frá þessum tíma
verður hörfun skóganna hraðari og
í kjölfarið herðist á jarðvegs rofinu
þegar svörðurinn situr óvarinn eftir.
Sem dæmi má nefna að frá u.þ.b.
1200 til 1500 hverfa skógar og kjarr
úr Mosfellsdal og svipað má lesa
úr gögnum frá Mývatnssveit og
Borgarfirði.
Þannig að breyting á eignarhaldi
jarða og fjölgun sauðfjár getur alla-
vega verið einn hluti skýringarinn-
ar fyrir aukinni jarðvegseyðingu á
miðöldum.“
Leiga borguð í osti
„Annað sem tengir aukningu í sauð-
fjárhaldi við klaustrin er að íslensk
klaust ur borguðu gjald til biskupsins
í Niðarósi í osti og hann gjald til
Róm ar. Leiguliðar klaustr anna borg-
uðu því að hluta til leiguna í osti og
það getur hafa ýtt undir aukna sauð-
fjárrækt í landinu til að framleið ost.
Sauðfé var kannski tryggari bústofn
til að standa undir gjaldheimtunni
Ég hef reyndar ekki skoðað
þessa hlið málsins nógu vel til að
vita hversu mikið af leigunni var
greitt í osti en mér skilst að það hafi
verið talsvert og það er áhugaverður
vinkill.“
Klaustrin sett upp
í pólitískum tilgangi
Egill segir að þrátt fyrir að klaustrin
á Íslandi hafi oft verið talin lítil og
ómerkileg hafi þau verið stofnsett
í pólitískum tilgangi. Eignasöfnun
klaustranna og biskupsstólanna
sýnir að tilvera þeirra skipti máli
og rökrétt að álykta að þau hafi haft
töluverð áhrif á samfélagslega þróun
á fyrstu öldum byggðar í landinu.
„Klaustur víða í Evrópu voru
miðstöðvar umbóta, meðal annars
í landbúnaði, og spurning hvort
yfir menn kaþólsku kirkjunnar hafi
talið að Ísland hentaði betur til sauð-
fjárræktar en nautgriparæktar og
beitt áhrifum til að auka hana hér
með smjörgjaldinu.“
Að lokum segir Egill að allar
þessar vangaveltur séu enn á hug-
mynda stigi og ekkert fast í hendi
með þær. „Þetta er tilgáta og eins og
með allar tilgátur verður að byggja
þær upp og prófa áður en hægt er að
segja til um niðurstöður með frekari
vissu.“ /VH
Egill Erlendsson Mynd / VH Ár jarðvegsins.
Myndir / Bændablaðið