Morgunblaðið - 08.08.2015, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. ÁGÚST 2015
Undur Björgvin Tómasson orgelsmiður frá Stokkseyri spásseraði um miðbæ Reykjavíkur í gær og lék á lírukassa.
Eggert
Aukin samskipti og
friðsamlegt samstarf
færir þjóðir nær hverri
annarri.
Þannig skapast far-
vegur og tækifæri til að
koma sjónarmiðum á
framfæri og hafa áhrif á
þróun mála eins og í
mannréttindum...
Íslendingar hafa
jafnan verið andvígir
viðskipaþvingunum og
-bönnum á aðrar þjóðir í pólitískum
tilgangi. Almennar viðskiptaþvingan-
ir ná sjaldnast yfirlýstum tilgangi sín-
um og bitna helst á almenningi við-
komandi landa.
Gagnkvæm samskipti við Rússland
og aðrar Austur-Evrópuþjóðir hafa
verið Íslendingum afar mikilvæg ára-
tugum saman. Við minnumst þorska-
stríðanna og viðskiptabanns Breta og
annarra núverandi ESB-þjóða á Ís-
lendinga á þeim árum. Engu að síður
eru þær áfram okkar helstu sam-
starfsþjóðir.
Að ná fullu forræði yfir fiskimiðun-
um kringum landið var hluti af sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar. Hún kost-
aði vopnuð átök á hafinu og
viðskiptastríð af hálfu öflugra stór-
velda.
Í bankahruninu 2008 áttum við
hauk í horni í Rússum þegar öflug
ríki beittu okkur hryðjuverkalögum
og einangrunartilburðum í samskipt-
um. Viðskiptabann og takmörkun á
samskiptum er sjaldnast leið til að
stuðla að friði, miklu fremur hið
gagnstæða.
Höldum góðu viðskipta-
sambandi við önnur lönd
Almennar viðskiptaþvinganir eru
stórpólitísk aðgerð. Utanríkisráð-
herra Íslands verður að hafa skýrt
umboð, taki hann þátt í slíku og jafn-
framt gera sér grein fyrir ábyrgð og
mögulegum afleiðingum þess. Til-
gangurinn þarf að vera skýr og for-
sendurnar fyrir því að þessi þjóð en
ekki önnur sé beitt aðgerðum af þeim
toga. Utanríkisstefna
Íslands verður að vera
sjálfri sér samkvæm.
Hinu gamla kalda
stríði stórveldanna er
lokið og Íslendingar
eiga ekki að taka þátt í
að endurvekja baráttu-
aðferðir þess.
Í krafti sjálfstæðis og
mannúðar hefur Ísland
mest áhrif á alþjóða-
vettvangi. Við eigum að
bera virðingu fyrir og
styðja mannréttindi og sjálfstæðis-
baráttu þjóða og þjóðarbrota hvar
sem er í heiminum, hvort sem það er í
Tíbet, á Balkanskaga, í Úkraínu eða
löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs.
Þar eigum við að láta rödd okkar
heyrast.
Stærsta vandamál heimsins núna
er hið hryllilega stríðsástand fyrir
botni Miðjarðarhafs og flótti íbúanna
frá þeim hörmungum sem dynja á al-
menningi. Þar bera Evrópulöndin
mikla ábyrgð sem þau verða að axla.
Verum friðflytjendur
á alþjóðavettvangi
Með auknum friðsamlegum sam-
skiptum, festu og virðingu fyrir öðr-
um þjóðum stuðlum við sem sjálfstæð
þjóð best að friði og bættum mann-
réttindum í heiminum. Við Íslend-
ingar eigum að vera friðflytjendur á
alþjóðavettvangi og bjóðast til að
miðla málum og koma á samtali milli
stríðandi þjóða og þjóðfélagshópa.
Eftir Jón Bjarnason
» Almennar viðskipta-
þvinganir eru stór-
pólitísk aðgerð. Utan-
ríkisráðherra Íslands
verður að hafa skýrt
umboð, taki hann þátt í
slíku.
Jón Bjarnason
Höfundur er fyrrverandi ráðherra
og formaður Heimssýnar.
Sýnum sjálfstæði í
utanríkismálum
NEW YORK | Vitað
hefur verið vel um
vandamálin við
hagvaxtarmódel Kína á
síðustu árum, en hið
nýlega hrun kínverska
hlutabréfamarkaðarins
hefur fært þau í skarp-
ari sýn. Umræður um
ójafnvægi og veikleika
kínverska efnahagsins
eiga það hins vegar til
að líta framhjá sumum af jákvæðari
eiginleikum þróunar landsins á inn-
viðum sínum, sér í lagi feril stjórn-
valda í því að grípa inn í með leiðrétt-
ingar í tæka tíð og hinn stóra
efnahagsreikning ríkisins, sem hægt
er að beita ef þörf er á.
Að þessu leyti, hins vegar, ætti að
líta á hlutafjárbóluna sem varð til á
fyrri hluta ársins sem undantekn-
ingu. Ekki bara leyfðu kínversk eft-
irlitsyfirvöld bólunni að vaxa með því
að leyfa fjárfestum í smásöluverslun
– sem margir hverjir voru nýgræð-
ingar á markaði – að taka þátt í verð-
bréfaviðskiptum fyrir lánsfé; heldur
hefur stefnan sem mörkuð var til
þess að bregðast við þeirri leiðrétt-
ingu markaðarins sem hófst síðla
júní einnig verið mörkuð vanda-
málum.
Í ljósi fyrri reynslu þegar kemur
að bólum, voru þessi mistök furðu-
leg. Ég var í Peking haustið 2007,
þegar Shanghai-vísitalan skaust upp
í nærri því 6.000 (hámarkið nýlega
var rétt fyrir 5.000), að hluta til
vegna þátttöku til-
tölulega óreyndra fjár-
festa í smásölu.
Á þeim tíma hélt ég
að helsta áhyggjuefnið
yrði hinn vaxandi við-
skiptaafgangur, sem
nam meira en 10% af
vergri landsfram-
leiðslu, en hann myndi
valda ágreiningi við við-
skiptafélaga Kína. En
leiðtogar landsins
höfðu mun meiri
áhyggjur af fé-
lagslegum áhrifum markaðs-
leiðréttingarinnar sem fylgdi í kjöl-
farið. Þó að órói í samfélaginu hefði
ekki blossað upp, tók hins vegar við
langt tímabil af mjög lágu gengi eig-
in fjár, jafnvel á meðan hagkerfið óx
hratt.
Árið 2008 var það blanda af ört
hækkandi verði og óhóflegri skuld-
setningu heimilanna sem gaf al-
þjóðlegu fjármálakreppunni byr
undir báða vængi. Þegar slík skulda-
bóla springur, eru áhrifin send bein-
ustu leið í raunefnahaginn í gegnum
eignastöðu heimilanna, þannig að
minnkunin á neyslu ýtir undir at-
vinnuleysi og minnkandi fjárfest-
ingu. Það er mun erfiðara að finna
straumrofa í slíku ferli en í því til
dæmis sem verður til af völdum erf-
iðrar eignastöðu í fjármálageiranum.
En samt sem áður virðast kín-
versk yfirvöld ekki hafa lært lexíuna
af þessum tveimur kreppum. Ekki
bara hafa þau ekki reynt að draga úr
áhættunni, sem var undirstrikuð af
hruninu 2007, sem fylgir nýjum fjár-
festum á markaði; þau í raun ýttu
undir hana, með því að leyfa, og jafn-
vel hvetja þessa fjárfesta til þess að
safna skuldum með viðskiptum með
lánsfé.
Það sem gerði illt verra, þegar
markaðurinn fór að leiðrétta sig í
upphafi júní, var að þá slökuðu kín-
verskir eftirlitsaðilar á hömlum á
slíkum viðskiptum á sama tíma og
þeir hvöttu fyrirtæki í ríkiseigu og
stjórnendur í eignastýringu að
kaupa meira hlutafé. Svo virðist sem
yfirvöldin hafi haft meiri áhuga á að
halda markaðnum uppi, en að leyfa
stýrða leiðréttingu á verði.
Vissulega kom kínverska hluta-
bréfabólan ekki fram á sjónarsviðið
fyrr en nýlega. Síðastliðinn október,
þegar hlutabréfavísitalan í Shanghai
var um 2.500, litu margir skýrendur
svo á að eigið fé væri metið of lágt. Í
ljósi hins tiltölulega mikla hagvaxtar
virtist vera rökstuðningur fyrir
hækkandi verði, þar til í mars, þegar
markaðurinn, aðallega drifinn áfram
af litlum viðskiptum með litla og
meðalstóra hluti, skaust upp í 5.000,
og setti efnahaginn í hættu. (Og, í
raun héldu margir því enn fram að
hækkunin væri ekki ósjálfbær, þar
sem hlutabréfamarkaðurinn var að
versla á V/H hlutfalli upp á 15, sem
var í samræmi við 10 ára meðaltalið í
miðjum apríl.)
En þetta var bóla – drifin áfram af
mjög mikilli skuldsetningu. Þó að
hugsanlega séu tímabundnar bólur
óhjákvæmilegar, og engin bóla sé án
afleiðinga, veldur stór skuldsetn-
ingabóla oftar en ekki miklu meiri
skaða, vegna áhrifa sinna á raun-
efnahaginn og lengd þess tíma sem
það tekur að komast úr skuldunum.
Þetta endurspeglast í hinum hæga
bata í þróuðustu hagkerfunum í dag.
Jafnvel í Bandaríkjunum, sem hafa
komið betur undan kreppunni en
flestir, hefur hagvöxtur ekki farið
mikið yfir 10% síðan í upphafi árs
2008. Á sama tíma óx efnahagur
Kína um u.þ.b. 66%.
Að sjálfsögðu, þar sem kínversk
heimili eiga hlutfallslega lítið af eigið
fé miðað við fasteignir, er ólíklegt að
niðursveiflan á markaðnum muni
taka efnahaginn af hjörunum. Engu
að síður þá er ekki hægt að líta
framhjá hættunni á því, líkt og 2007,
að tapaður sparnaður ýti undir sam-
félagslegan óróa, sérstaklega á tíma
þegar tæki eins og samfélagsmiðlar
gefa borgurunum tækifæri til þess
að deila upplýsingum hratt, kvarta
opinberlega og skipuleggja mótmæli.
Eins og fyrri kreppur hafa sýnt,
og eins og niðursveiflan í Kína hefur
vakið athygli á, verður að stíga skref
til þess að draga úr áhættum á mark-
aði. Kína þarf sérstaklega hófsamt
regluverk sem takmarkar notkun
skuldsetningar til þess að kaupa eig-
ur. Í þeim efnum hefur ríkið þegar
ákveðið forskot: Tiltölulega hátt
hlutfall eigin fjár og lágt veðsetning-
arhlutfall einkenna dæmigerð fast-
eignakaup heimilanna í Kína.
Ennfremur ættu yfirvöld, þegar
markaðsleiðrétting hefst, að leyfa
henni að fara sinn veg, frekar en að
halda verði uppi með aukinni skuld-
setningu – en sú aðferð framlengir
einungis í leiðréttingunni. Ef kín-
verskir eftirlitsaðilar leyfa markaðn-
um að leiðrétta sig, munu fágaðir
kerfisfjárfestar, sem horfa til lengri
tíma, stíga inn í á endanum, og bæta
stöðugleika markaðarins. Í millitíð-
inni má réttlæta sterka eiginfjár-
stöðu ríkisins til þess að kaupa nógu
mikið eigið fé til þess að halda mark-
aðnum frá því að síga of langt niður.
Eftir því sem markaðir Kína
stækka – fjármagnið í umferð í
Shanghai- og Shenzen-mörkuðunum
er um það bil 11 billjarðar Banda-
ríkjadala – taka þeir í síauknum mæli
fram úr getu stefnusmiða til þess að
stýra verði og verðmati. Eina raun-
hæfa leiðin áfram er að kínversk yf-
irvöld einblíni á að þróa áfram reglu-
verk og stofnanir sínar, á sama tíma
og þau fylgja eftir loforðum sínum
um að leyfa mörkuðunum að sjá um
aðalhlutverkið í nýtingu auðlinda.
Eftir Michael
Spence »En samt sem áður
virðast kínversk yf-
irvöld ekki hafa lært
lexíuna af þessum
tveimur kreppum. Ekki
bara hafa þau ekki
reynt að draga úr
áhættunni; þau í raun
ýttu undir hana.
Michael Spence
Michael Spence, nóbelsverðlaunahafi
í hagfræði, er prófessor við Stern-
viðskiptaskólann, hluta af Háskól-
anum í New York, og meðlimur í
Hoover-stofnuninni.
©Project Syndicate, 2015.
www.project-syndicate.org
Að leyfa kínversku bólunni að springa