Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.08.2015, Blaðsíða 39

beita því. Þær eru örugglega í besta falli hægvirkar.
Myllur guðs mala hægt en þær mala vel, segir þar.
En refsiaðgerðir hafa sýnt að þær lúta iðulega öðr-
um lögmálum en myllur guðs. Fyrsta skilyrði, eigi
að vera von um árangur, er að markmiðin sem á að
ná séu öllum ljós svo að eitthvert vit sé í þvingun-
unum. Það gildir bæði um gerendur og þolendur.
Bandaríkin hafa beitt ríkisstjórn Kastrós efnahags-
þvingunum í hálfa öld. Fyrst í stað tóku fleiri ríki í
raun þátt í þeim þvingunum en það hefur kvarnast
úr liðinu með tímanum. Nú hafa Bandaríkin fallið
frá sínum efnahagsþvingunum á Kúbu án þess að
hafa náð fram sínum markmiðum. Sumir túlka þá
niðurstöðu sem sigur fyrir Obama forseta!
Norður-Kórea var beitt efnahagsþvingunum til að
koma í veg fyrir að landið kæmi sér upp kjarnorku-
vopnum. Nú er landið orðið kjarnorkuveldi. Íran
hefur verið beitt efnahagsþvingunum um langa hríð
í sama tilgangi og Norður-Kórea. Bandaríkin og
önnur neitunarvaldsríki SÞ ásamt Þýskalandi hafa
nú samið við Íran um að létta af öllum þvingunum
gegn því að Íran komi sér ekki upp kjarnorkuvopn-
um. Það er að segja næstu 10 árin! Obama segir um-
heiminum að þetta sé enn einn sigur hans. En hann
er þó aðeins að viðurkenna að efnahagsþvinganirnar
hafa verið fjarri því að gera sitt gagn, þótt þær hafi
vissulega þrengt að lífsskilyrðum írönsku þjóðar-
innar um langa hríð. Í raun er Bandaríkjaforseti að
segja, að eina leiðin til að koma í veg fyrir að Íran
komi sér upp kjarnorkuvopnum sé að beita landið
herafli í stórum stíl. Bandaríkin eru nú, svo sem
eðlilegt er, haldin stríðsþreytu og forsetinn getur
ekki hugsað sér að leggja með landið í nýjan leið-
angur af því tagi. Þótt meirihluti í báðum þingdeild-
um Bandaríkjaþings sé andvígur samningunum við
Íran og skoðanakannanir sýni að mikill meirihluti al-
mennings sé einnig algjörlega andvígur samning-
unum segir það ekki alla söguna. Hvorki þingið né
almenningur hefur treyst sér til að lýsa yfir stuðn-
ingi við eina kostinn sem eftir er, þegar ljóst er að
efnahagsþvinganirnar duga ekki. Beinar og afger-
andi hernaðaraðgerðir.
Hver eru markmiðin nú?
En að hverju beinast efnahagslegar refsiaðgerðir
gagnvart Rússum?
Í upphafi fór ekki á milli mála að innlimun Krím-
skagans var veigamesta atriðið ásamt meintri undir-
róðursstarfsemi Rússa í Austur-Úkraínu. Fáeinum
vikum áður en þær voru ákveðnar hafði farþegaþota
frá Malasíu verið skotin niður og með henni fórust
298 manneskjur. Leyniþjónustur Vesturlanda eru
ekki í neinum vafa um að flaugar sem uppreisnar-
menn hafi fengið frá Rússum hafi grandað vélinni.
Enginn hefur þó haldið því fram, að úkraínsku upp-
reisnarmennirnir hafi viljandi skotið niður farþega-
flugvélina vitandi að um farþegaflugvél væri að
ræða. Því síður að Rússar eða Pútín sjálfur hafi ver-
ið á bak við slíkan óhugnað.
Útsendarar bandamanna höfðu ýtt undir andófið
gegn Janúkóvítsj og misst vald á atburðarásinni.
Viðbrögð Rússa, hernaðarlegur stuðningur þeirra
við uppreisnarmenn og innlimun Krímskaga ásamt
hinni óhugnalegu, en um leið slysalegu, árás á far-
þegaflugvélina, hrópaði á viðbrögð. Og kostirnir
voru þekktir. Hörð diplómatísk viðbrögð, efnahags-
legar refsiaðgerðir eða beinar hernaðarlegar að-
gerðir gegn Rússum. Það seinasta gengur ekki upp.
Enginn hefur hernaðarátök við eitt af stærstu ríkj-
um veraldar í bakgarði þess, þótt það hafi áður verið
öflugra en það er nú. Það er ekki hægt að horfa
framhjá því, að þar fer annað mesta kjarnorkuveldi í
heimi og það veldi lýtur stjórn sem fer sínu fram.
Diplómatískt kvak, jafnvel með diplómatískum að-
gerðum eins og þeim, að banna Rússum að sækja
fína og gagnslausa fundi, hefðu einar og sér verið
eins og öfugmælavísa eftir þessa miklu atburði.
Þrautalendingin
Efnahagslegu refsiákvarðanirnar voru einar eftir.
Bandaríkin þrýstu á. Evrópuþjóðirnar voru ófúsar
en almenningsálitið vildi viðbrögð. Markmið refsi-
aðgerðanna er sagt vera að þrengja að lífskjörum
Rússa svo að fjara muni undan stuðningi við Pútín
og þannig stuðla að valdaskiptum í Keml. Efnahags-
þvinganirnar voru frá upphafi veikburða og hikandi
og hefðu hrotið af Rússum eins og vatn af gæs ef
heimsverð á olíu hefði ekki óvænt hrunið á sama
tíma. Olían er Rússum það sem þorskur, loðna, ál-
bræðsla og ferðamenn eru Íslendingum.
Bandaríkin leggja lítið til aðgerðanna því viðskipti
á milli þjóðanna eru óveruleg, einkum í samanburði
við viðskipti Rússa og ríkja Evrópu.
Refsingarnar bitna illa á veikburða efnahag ESB
og það áður en Rússar grípa til nokkurra mótað-
gerða af sinni hálfu.
Enginn veit í raun hvaða skilyrði Rússar þurfa að
uppfylla svo að fallið verði frá refsiaðgerðum. Sé for-
sendan að þeir skili Krímskaganum, þá er rétt að
gera ráð fyrir að aðgerðirnar geti staðið í aldir. Evr-
ópskir leiðtogar muldra sín á milli að Krím sé auð-
vitað ekki raunhæft markmið. En hvar ætla þeir þá
að draga mörkin? Hvenær ætla þeir að hætta?
Gefast þeir upp eftir 50 ár eins og Bandaríkja-
stjórn á Kúbu með Kastróbræður enn við stjórnvöl-
inn? (Það er ekki hægt að gagnrýna Obama fyrir að
viðurkenna misheppnaðar refsiaðgerðir eftir hálfrar
aldar tilraun. En það er óþarfi að kalla uppgjöfina
sigur.)
Efnahagsþvingunum gegn Íran var hætt þegar
þeir áttu aðeins fáeina mánuði í að framleiða kjarn-
orkusprengjur. Eftir 10 ár verður ekki einu sinni að-
finnsluvert að þeir framleiði kjarnorkusprengjur og
eftir 7 ár má selja þeim eldflaugar sem geta flutt
slíkar sprengjur hvert á land sem er.
Og þessi uppgjöf, sem kannski var óumflýjanleg,
er líka sögð sigur.
Ekkert samráð var haft við Íslendinga um að
grípa til refsiaðgerða gegn Rússum. Engin sam-
þykkt lá fyrir í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna.
Nauðsynlegt að kynna áhættumatið
Ekki hefur verið upplýst hvort fyrir liggi í utanríkis-
ráðuneytinu skýrsla um það, hvaða efnahagslega
áhætta fylgdi því að bjóða Ísland fram sem sjálf-
boðaliða í refsiaðgerðum. Slík skýrsla hlýtur þó að
liggja fyrir og hafa verið kynnt í ríkisstjórn landsins
áður en tillögur ráðherrans um refsiaðgerðir voru
samþykktar.
Skýrslan hefur vafalítið verið rædd í utanríkis-
málanefnd, hugsanlega í trúnaði. Það er engin
ástæða til að halda þeim trúnaði lengur. Hafi utan-
ríkismálanefnd samþykkt þátttöku Íslands fyrir sitt
leyti, eftir að hafa farið rækilega yfir áhættumat
vegna þeirrar aðgerðar, er skiljanlegra að nefndin
árétti nú í kór fyrra álit sitt án nokkurrar raunveru-
legrar skoðunar.
En sjálfsagt er og nauðsynlegt að yfirvöld birti
almenningi nú þegar áhættumatsskýrsluna svo bera
megi þær spár, sem þar koma fram, við þann veru-
leika sem nú blasir við.
Morgunblaðið/Júlíus
9.8. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 39