Þjóðmál - 01.03.2006, Blaðsíða 30
28 Þjóðmál Vor 2006
Nú.vill.svo.til.að.engin.ástæða.er.fyrir.ís-
lenskan.almenning.að.vera.óupplýstur.um.
skipulagskenninguna,. meðrök. hennar. og.
mótbárur,.því.að.til.er.í.fágætlega.vandaðri.
íslenskri. þýðingu. bók. sem. veitir. glögga.
innsýn. í. öll. helstu. rökin. sem. þar. skipta.
máli:.Samræður um trúarbrögðin eftir.David.
Hume .2. Bók. þessi,. sem. fyrst. kom. út. árið.
1779,.er.hreinn.gullmoli .. Í.henni. takast.á.
þrír. viðmælendur:. trúmaðurinn. Kleanþes,.
sem. tjáir. skoðun. Heilags. Tómasar. og. ver.
skipulagskenninguna. með. oddi. og. egg;.
dulspekingurinn. Demea,. andatrúarmaður.
að.austurlenskum.hætti;.og.efahyggjumað-
urinn.Fílón ..Sá.síðastnefndi.túlkar.vafalítið.
sjónarmið.Humes.sjálfs ..Þó.að.sögumaður.
samræðunnar. beri. Kleanþes. mestu. lofi. í.
lokin.ber.það.lof.háð.í.halanum:.Hume.vildi.
ekki. styggja. kirkjuna. meir. en. hann. hafði.
áður.gert,.en.glöggur.lesandi.sér.hvar.samúð.
hans.liggur ..Þó.að.umfjöllun.íslenskra.fjöl-
miðla. um. „vitshönnunarkenninguna“.
síðustu. misseri. –. sem. og. þessi. grein. mín.
–.yrðu.ekki.til.annars.en.að.einhverjir. les-
endur.tækju.sér.bók.Humes.í.hönd.þá.væri.
til.nokkurs.unnið ..
Kleanþes.telur.ljóst.af.fullkomleik.heims-
skipulagsins. að.það.hljóti. að. vera.handar-
verk. stórfenglegrar. vitsmunaveru:. guðs. að.
baki. gangverkinu .. Heiminum. sé. best. lýst.
sem.risavaxinni.vél. sem.greinist. í.óendan-
legan.fjölda. smærri. véla ..Allar.þessar. vélar.
séu. samstilltar. með. þvílíkri. nákvæmni. að.
aðdáunarvert.sé ..Það.sem.meira.er:.Samstill-
ingin. líkist. svo. mjög. samhæfingu. manna-
verka,. sem. sprottin. eru. af. ásetningi. og.
visku,.að.við.hljótum.að.álykta.á.grundvelli.
reynslureglunnar. um. að. líkar. afleiðingar.
eigi. sér. líkar.orsakir.að.orsakir.náttúrunn-
ar.séu.áþekkar,.það.er.vitsmunaverk,.þó.að.
höfundur.náttúrunnar.sé.augljóslega.gædd-
ur.langtum.stórbrotnari.gáfum.en.menn.(í.
hlutfalli.við.yfirburða.mikilleika.þess.verks.
sem.hann.hefur.unnið) ..Máli.sínu.til.stuðn-
ings.segir.Kleanþes.dæmisögu.af.merkilegu.
bókasafni.þar.sem.bækur.eru.náttúrleg.fyr-
irbæri.sem.halda.sér.við.á.sama.hátt.og.dýr.
og. jurtir. með. því. að. geta. af. sér. afkvæmi ..
Ef. við. rækjumst. allt. í. einu. á. bókasafn. af.
þessu.tagi.hlytum.við.þá.ekki.samstundis.að.
sannfærast.um.að.skipuleggjandi.þess.væri.
vitsmunavera?.Og.er.ekki.heimurinn.í.heild.
enn.stórbrotnari.en.nokkurt.slíkt.bókasafn?.
Með. öðrum. orðum:. Reglubundin. skipan.
náttúrunnar,. furðuleg. samhæfing. mark-
miða,.gagn.og.hlutverk.hvers.einstaks.hluta.
hennar;. allt. ber. þetta. ótvírætt. vitni. um.
skynsamlega.orsök.eða.höfund .3
Fílón. maldar. í. móinn .. Hann. samþykk-
ir. reynsluregluna. um. að. sambærilegar.
afleiðingar. eigi. sambærilegar. orsakir,. en.
bendir.jafnframt.á.að.eftir.því.sem.afleiðing-
arnar. gerist. ólíkari. minnki. að. sama. skapi.
sönnunargildi.samanburðarins ..Þegar.svo.sé.
komið.að.einungis. sé.um.óljósa.hliðstæðu.
að. ræða.þá. skapist.hætta.á.að.menn.dragi.
óvarlegar.og.illa.grundaðar.ályktanir ..Þessu.
er. einmitt. að. heilsa,. að. dómi. Fílóns,. um.
samanburð. Kleanþesar .. Við. vitum. að. hús.
á.sér.húsasmið.og.bók.höfund,.en.heimin-
um. svipar. ekki. svo. til. húss. eða. bókasafns.
að. samanburðurinn. gangi. upp .. Ályktunin.
um.sambærilega.vitsmunaveru.sem.höfund.
er.því.í.besta.falli.ágiskun;.það.væri.til.dæm-
is. jafnskynsamleg. eða. ef. til. vill. sennilegri.
ályktun.að.heimurinn.eigi.rætur.að.rekja.til.
sæðis.eða.getnaðar ..Er.veröldin.kannski.af-
urð.risaköngulóar?.Í.raun.vitum.við.fjarska.
lítið.um.þetta.efni ..Reynsla.okkar.af.sköpun.
heima. er. engin;. því. getum. við. enga. trú-
verðuga. samanburðartilgátu. sett. fram. um.
hvernig.okkar.heimur.varð.til .4
Deilurnar.um.skipulagsrökin.hafa. aldrei.
gengið.í.þurrð.meðal.menntamanna.þó.að.
þær.hafi.sjaldnast.ratað.inn.á.vettvang.dæg-
urmálaumræðu. og. orðið. fjölmiðlafóður ..
Breyting.varð.þar.á.fyrir.nokkrum.árum.er.
andstæðingar. þróunarkenningar. Darwins.