Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2011, Síða 23

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 1. tbl. 87. árg. 2011 19
vitnað í stjórnarskrá um nauðungarvistun
og virðist sem innilokun á stofnun falli
undir þau ákvæði í lagalegum skilningi.
Hún er því í raun ekki lögleg nema til
komi svipting sjálfræðis sem algengt
er að beita tímabundið þegar í hlut
eiga einstaklingar með alvarlegan
geðsjúkdóm. Þau lög gagnast hins vegar
ekki vel fyrir aldraða með heilabilun
þar sem bæði einkenni og tímarammi
vandans er allt annar.
Raunar er það svo að furðulítið hefur
verið fjallað um læsingar á sérdeildum
fyrir fólk með heilabilun, til dæmis finnst
lítið um þetta atriði í fræðiskrifum um
slíkar sérdeildir. Það bendir til þess að
fagfólk á sviðinu sé vissulega ósátt við
að læsa saklausa skjólstæðinga sína
inni en eigi erfitt með að benda á aðra
kosti. Áður hefur verið vitnað hér í
ályktun gæðaráðs í öldrunarhjúkrun hjá
Landlæknisembættinu sem einmitt fjallar
sérstaklega um læsingarnar og slær
föstu að þær séu á gráu svæði lagalega.
Í því áliti virðast einungis tveir kostir:
annars vegar svipting sjálfræðis og hins
vegar innilokun.
Úrræði
Skoðum nú félagsþjónustulögin dönsku.
125. grein þeirra fjallar um viðvörunarkerfi
og sérstakan dyrabúnað. Hægt er að
fá sérstakt leyfi viðkomandi yfirvalda
(nefndir hjá sveitarfélögum) til að nota
viðvörunarkerfi, til dæmis GPS-búnað
sem lætur vita þegar íbúi fer út fyrir
ákveðið svæði. Þetta er vægasta
aðgerðin. Næsta stig er að setja útbúnað
við dyr ef einum eða fleiri íbúum telst
hætta búin af að fara út. Sá útbúnaður
má ekki vera læsing heldur eitthvað
sem seinkar útgöngu og er skylt að hafa
bjöllu eða annað svo að íbúar geti óskað
eftir aðstoð við að komast út. Ekki má
hindra neinn íbúa í að fara ferða sinna ef
hann krefst þess nema fengið hafi verið
sérstakt leyfi til þess samkvæmt 127.
grein laganna (um að hindra íbúa með
valdbeitingu í að yfirgefa stofnun) og er
það þá alvarlegasta inngripið. Öll þessi
leyfi eru háð því að sýnt sé fram á að 1)
íbúi sé ófær um að gæta sín og að honum
eða umhverfi hans sé veruleg hætta búin
og 2) að aðrar og mildari aðferðir hafi
verið reyndar án árangurs. Leyfin eru
veitt tímabundið og skulu endurskoðuð
innan 8 mánaða en leyfi til að hindra með
valdbeitingu samkvæmt 127. grein skal
vera í stöðugri endurskoðun.
Hvernig fara nú Danir að að framfylgja
þessum lögum sem virðast vissulega mjög
róttæk miðað við íslenskan veruleika? Fara
þeir ekki bara í kringum þau? Síðastliðið
haust fékk ég tækifæri til námsdvalar í
sérstofnun fyrir fólk með heilabilun á vegum
Kaupmannahafnar, Pilehuset. Hér er um
að ræða hjúkrunarheimili og dagþjálfun.
Stofnunin er ólæst í þeim skilningi að alls
staðar má finna útgöngudyr. Þar eru þó
margar læstar dyr en þeirri reglu er fylgt
að hver einstaklingur eigi möguleika á að
komast út og fara ferða sinna. Eitthvað
er um notkun á viðvörunartækjum fyrir
einstaka skjólstæðinga en það er ekki
algengt og gert að fengnu leyfi. Það sem er
gert til að tryggja öryggi íbúanna var að öllu
umhverfi er þannig hagað að það hvetji til
að halda sig á öruggum svæðum. Víða eru
útgöngudyr deilda faldar með því að mála
landslagsmynd yfir þær og vegginn.
Fólk kemst alls staðar út í garð en
garðarnir eru þannig skipulagðir að þeir
dragi fólk fremur að svæðum sem liggja
til baka inn heldur en að útgönguhliðum.
Þannig er í einum garðinum stórt búr með
Frá hjúkrunarheimilinu Pilehuset í Kaupmannahöfn. Á myndinni sést móta fyrir dyrunum inni í landlags-
myndinni. Sumir sátu gjarnan við myndina og undu sér vel en enginn reyndi að komast út um ólæstar
dyrnar.
páfagaukum í veggnum sem hægt var að
skoða bæði inni og úti.
Það má deila um siðferði þessa
fyrirkomulags en í reynd er það þó miklu
æskilegra en læsingar. Talsvert er til af
rannsóknum sem sýna að á sérdeildum
fyrir fólk með heilabilun er því meira
um að fólk reyni að komast út og verði
órólegt við útidyr deildar eftir því sem þær
eru meira áberandi. Langir gangar með
dyrum á endanum eru algengir og vel
þekkt að órólegir einstaklingar dragast að
þeim. Líklegt má telja að læsingar með
lyklum stuðli enn fremur að óróleika. Það
er með öðrum orðum tilfinningin um að
vera læstur inni fremur en að viðkomandi
vilji endilega fara sem skapar óróleikann
í mörgum tilvikum (Namazi og Johnson,
1992).
Það er ekki tilgangur þessara skrifa
að kveða upp dóm um réttar leiðir í
þessum vandasömu málum heldur að
vekja umræður, benda á að löggjöf og
framkvæmd á Íslandi helst ekki nægilega
í hendur og ekki síst að hvetja fagfólk
til að leita leiða til að tryggja öryggi
skjólstæðinga með aðferðum sem skerða
sjálfræði þeirra eins lítið og framast er
unnt. Það er mikið hægt að gera í þessa
átt – við getum gert miklu betur en