Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.09.2015, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.9. 2015
Bækur
M
eðal gesta á Bókmenntahá-
tíð í Reykjavík fyrir
skemmstu var íraski rithöf-
undurinn Hassan Blasim,
en smásagnasafn hans,
Þúsund og einn hnífur, kom út á íslensku
fyrir stuttu í þýðingu Sölva Björns Sigurðs-
sonar. Blasim tók meðal annars þátt í pall-
borðsumræðum með nígerísk-bandaríska rit-
höfundinum Teju Cole undir stjórn Sjón þar
sem þeir ræddu hlutskipti innflytjenda og
innflytjendabókmenntir, en
Blasim hefur búið í Finn-
landi síðasta áratug frá því
hann flúði frá heimalandi
sínu.
Blasim skrifar á arabísku
og er þekktastur á Vestur-
löndum fyrir smásagnasöfn
sem hlotið hafa ýmis verð-
laun, þar á meðal verðlaun breska blaðsins
Independent, sem veitt eru höfundum sem
skrifa á öðru tungumáli en ensku, og Pen-
verðlaun í flokki þýddra bóka. Verk hans
hafa aftur á móti ýmist ekki verið gefin út í
Arabalöndum eða þau hafa verið bönnuð við
útgáfu.
Stríð alla ævi
Hassan Blasim fæddist í Írak 1973 og ólst
upp í Kirkurk og Bagdad í eins herbergis
íbúð með foreldrum sínum, fimm bræðrum
og einni systur. „Það var frábært að eiga
fimm bræður,“ segir hann og hlær, „það abb-
aðist enginn upp á mig í skólanum.“
Þegar hann var sex ára hófst stríð milli
Íraks og Íran og upp frá því hefur verið stríð
í heimalandi hans – „ég þekki ekki annað en
stríð“ eins og hann orðar það.
Frá því Blasim var mjög ungur langaði
hann til að verða rithöfundur og segir að það
hafi ekkert annað komist að þó að móðir
hans, sem var ólæs, hafi talið hann geðbil-
aðan og ekki skilið af hverju hann var alltaf
að lesa, meira að segja þegar frí var í skól-
anum.
Blasim las þó ekki bara bækur, hann las
líka dagblöð og í einu þerra rakst hann á
krossgátu sem honum fannst allt of erfið svo
hann ákvað að gera eigin krossgátu og senda
blaðinu. Þar tóku menn gátunni feginshendi,
birtu hana og sendu honum greiðslu fyrir og
báðu um fleiri gátur. „Móðir mín varð himin-
lifandi,“ segir hann, „en hún sat þó fast við
sinn keip að hún vildi að ég yrði lögfræð-
ingur.“
Af stríðinu við Íran spratt mikill hryllingur
sem bættist við þann óhugnað sem spratt af
blóðþorsta einræðisstjórnar Saddams Huss-
eins. Í Þúsund og einum hníf eru ótrúlega
grimmilegar sögur, en þær eiga sér stoð í
raunveruleikanum sem Blasim segir hrylli-
legri en við getum gert okkur í hugarlund í
öryggi Vesturlanda. Eitt dæmi, sem hann
notar einmitt í einni sögu, er að á opnu svæði
þar sem hann lék sér við félaga sína í Kirk-
urk fóru iðulega fram aftökur á hermönnum
sem höfðu hlaupist undan merkjum eða til-
heyrðu andspyrnuhópi Kúrda – þeir voru
bundnir við staur og skotnir fyrir augum al-
mennings. Líkin voru síðan látin standa uppi
dögum og vikum saman til að vekja ótta, en
þegar líkamsleifarnar voru loks fjarlægðar
sáu strákarnir sér leik á borði og notuðu
staurana sem markstangir þar til kom að
næstu aftöku.
Fjögurra ára gönguferð
Ekki var þó bara að Blasim vildi verða rit-
höfundur heldur fór hann líka að fást við
kvikmyndagerð og stundaði nám í henni við
kvikmyndaskóla í Bagdad. Hann vakti athygli
fyrir stuttmyndir og leikrit og sú athygli var
ekki öll af hinu góða, því leyniþjónusta Sadd-
ams Husseins tók að fylgjast með honum.
Hann sá sér þann kost vænstan að forða sér
úr Bagdad 1998 og hélt norður í land þar
sem hann gerði meðal annars kvikmynd um
líf í Kúrdahéruðum Íraks undir dulnefni.
Ekki minnkaði áhugi hyskis Saddams við það
og Blasim kaus að forða sér úr landi árið
2000.
Líkt og tíðkaðist með listamenn almennt
var hann ekki með vegabréf. „Þeir vildu ekki
að rithöfundar færu úr landi því þeir myndu
þá skrifa eitthvað óþægilegt fyrir stjórnina,“
segir hann og ekkert annað í boði en að fara
fótgangandi að næturlagi yfir landamærin í
fjalllendi við Íran. Þaðan hélt hann svo til
Tyrklands, þaðan fótgangandi til Búlgaríu,
svo Serbíu og áfram norður á bóginn til
Finnlands. Alls tók gönguferðin fjögur ár og
hann framfleytti sér með því að vinna þau
störf sem til féllu, róta í rusli og betla þegar
ekki var annað í boði.
„Þetta er sama leið og flóttamenn eru að
fara í dag og vissulega er hún erfið og
hættuleg en ég fór hana vegna þess að verra
beið mín. Fólkið sem er að flýja frá Sýrlandi
í dag er í sömu stöðu, það vill ekki fara en
neyðist til þess vegna þess að það er verra
að fara ekki. Ég fór alla þessa leið án vega-
bréfs, en ef ég hefði verið bandarískur her-
maður að fara til Íraks að drepa einhvern
hefði ég ekki þurft vegabréf og enga áritun.
Sá Vesturlandabúi sem vill fara til Afríku til
að drepa dýr þarf ekki heldur áritun eða til
Austurlanda fjær til að kaupa kynlífsþjónustu
eða Mið-Austurlanda til að kaupa fornminjar
eða Suður-Ameríku að kaupa eiturlyf. Við
getum ekkert farið nema með því að lauma
okkur úr landi, fæturnir eru okkar vegabréf.“
Eins og fram kemur hélt Blasim til Finn-
lands og þegar ég spyr hann af hverju svarar
hann að bragði: „Ég spurði menn hvert ég
ætti að fara og þegar ég heyrði að í Finn-
landi gerðist aldrei neitt og að Finnar væru
allir þunglyndir og reyktu og drykkju allt of
mikið fannst mér eins og þeir væru að lýsa
mér,“ segir hann og hlær við.
Tungumálið er fangelsi
Af lestri Þúsund og eins hnífs má ráða að
Hassan Blasim hefur lifað hörmulega tíma í
Írak og lífið þar og æska hans þrengja sér
inn í sögurnar. Hann segir og að vissulega sé
mikið af hans lífi í bókinni og ekki bara af
honum sjálfum heldur minnist hann líka vina
sinna sem margir eru látnir. Að því sögðu
segist hann ekki vera að skrifa sig frá einu
eða neinu. „Ég hef oft verið spurður um það
hvort skrif mín séu leið til að vinna úr
hörmulegri reynslu, hvort bækurnar séu liður
í einhverri meðferð, en það er að minnsta
kosti ekki meðvitað. Mig hefur eiginlega allt-
af langað til að verða rithöfundur og ef ég
hefði lifað friðartíma hefði ég eflaust skrifað
um friðsamlega hluti eins og ég skrifa um
stríð og hörmungar vegna þess að það er það
sem blasti við mér. Í því felst engin meðferð
eða lækning, eða í það minnsta ekki svo ég
viti.
Bókmenntir eru fyrir mér eins og leikur
og þraut, leikur að máli og merkingu, og líka
við tunguna, glíma við bókmenntaarabísku
sem staðið hefur í hundruð ára. Þú hefur
kannski heyrt því haldið fram að bókmennta-
arabísku eða sígilda arabísku skilji allir, að
það sé hægt að fara í hvaða arabískt land
sem er og tala við þá sem maður hittir, en
það er ekki rétt. Í hundrað ár hefur enginn
talað sígilda arabísku í Írak, þú getur ekki
ávarpað fólk á götum úti á þannig arabísku,
það fer að hlæja. Við tölum íraska arabísku
og okkur dreymir á íraska arabísku en þegar
við förum í skóla og eigum að læra sígilda
arabísku þá er hún eins og erlent tungumál.
Bókmenntaarabískan, sem ég nota til að
skrifa sögurnar mínar, er eins og veggur á
milli tilfinninga og tjáningar, en ég er að
glíma við tunguna og vona að næsta bók
verði nær þeirri tungu sem er mér eðlislæg.
Við höfum mörg fangelsi í arabalöndum og
tungumálið er eitt þeirra.“
Á fleiri en eitt heimaland
Fimmtán ár eru liðin síðan Hassan Blasim
hélt frá heimalandi sínu og hann hefur ekki
snúið aftur heim og getur ekki snúið aftur.
Hann segist þó ekki sakna þess sérstaklega,
nú sakni hann Finnlands, því þar er heimili
hans í dag og þar á hann konu og barn. „Svo
sakna ég líka Íslands,“ segir hann og hlær
við, „því ég legg af stað heim á morgun og
get ekki hugsað um annað en að koma hing-
að aftur. Kannski get ég komið hingað næsta
sumar og fengið aðstöðu til að skrifa. Konan
mín kom líka hingað fyrir stuttu, en hún er
jarðfræðingur, og þegar mér var boðið hvatti
hún mig til að fara. Það má segja að ég búi í
rými á milli landa, ég á fleiri en eitt heima-
land og þeim fjölgar sífellt.“
Síðustu tvær sögurnar í bókinni gerast ut-
an Íraks, annars vegar í Hollandi og svo hins
vegar í Finnlandi. Í síðarnefndu sögunni er
sagt frá innflytjanda sem vaknar með bros
fast á andlitinu og lendir í hremmingum
vegna þess, þar á meðal átökum við finnska
kynþáttahatara, snoðinkolla. Við ræðum um
stund það hlutskipti fjölmargra flóttamanna
að flýja ofbeldi stjórnvalda í öryggi og frið
Vesturlanda, þar sem þeir verða síðan fyrir
ofbeldi frá almenningi og Blasim segist sjá
merkjanlega aukningu á andúð í garð inn-
flytjenda í Finnlandi frá því hann kom þang-
að fyrst. „Norrænt samfélag var svo opið og
frjálslynt, en það hefur breyst, en að því
sögðu þá er enn von sem birtist til dæmis í
því hvernig almenningur hefur brugðist við
flóttamannavandanum, þar sem venjulegt
fólk hefur risið upp og lýst yfir vilja til að
hjálpa. Það er líka rétt að hjálpa fólki sem er
á flótta undan stríði, en síðan eiga menn að
krefjast svara um það af hverju það sé stríð
og af hverju fólk er að flýja, af hverju það sé
byrjað nýtt kalt stríð milli Rússa og vest-
urveldanna þar sem íbúar Mið-Austurlanda
eru notaðir sem peð. Björgum börnunum
núna, en tölum líka um hið raunverulega
vandamál.“
HASSAN BLASIM OG ÞÚSUND OG EINN HNÍFUR
Leikur að máli og merkingu
Íraski rithöfundurinn Hassan Blasim skrifar um stríð vegna þess að það er það sem blasað hefur við honum nánast alla ævi.
Ljósmynd/Katja Bohm
ÍRASKI RITHÖFUNDURINN HASSAN
BLASIM FLÚÐI HEIMALAND SITT
OG HÉLT FÓTGANGANDI TIL
FINNLANDS. ÓHUGNAÐURINN Í
ÍRAK ÞRENGIR SÉR INN Í SÖGUR
HANS, ENDA ÞEKKIR HANN VART
ANNAÐ EN STRÍÐ.
* Bókmenntaarabískan,sem ég nota til aðskrifa sögurnar mínar, er
eins og veggur á milli til-
finninga og tjáningar.