Félagsbréf - 01.03.1961, Blaðsíða 42

32
FÉLAGSB RÉF
Og nú hóíst tímabil, sem sálnaveiðar voru hér sóttar af undra kappi
og furðulegri kænsku og leikni, einkum eftir að Kristinn Andrésson magister
hafði tekið að sér stjórn áróðursvélarinnar. Hann hafði til að bera meira
vit, meiri og djúptækari mannþekkingu, meiri seiglu og djúplægari trú
á eilífðargildi hinna kommúnistísku kenninga og á óhjákvæmilegan end-
anlegan sigur þeirra en nokkur annar hinna kommúnistísku foringja.
Árið 1933 stofnaði hann bókaútgáfuna Heimskringlu og síðan bók-
menntafélagið Mál og menningu, sem skyldi dreifa bókum til áskrifenda
um land allt —■ ódýrari og í stærri stíl en hér hafði áður þekkzt. Fengnir
voru góðir og gildir borgaralegir menntamenn í stjórn þessa félags, og
þeir áttu að vera trygging fyrir því, að þarna væri nú svo sem enginn
voði á ferðum. Síðan var hafin útgáfa ýmissa góðra bóka, sem öllum
þótti æskilegt að fá, en einnig áróðursrita. En fyrst með útgáfu ársritsins
Raufira penna komst hinn menningarlegi áróður í algleyming, samfara
persónulegum áhrifum Kristins Andréssonar og helztu bókmenntalegra
trúnaðarmanna hans og fórnardýra. Rit þetta hóf göngu sína á aldar-
afmæli Fjölnis — takið eftir þessu, því að það er staðreynd, sem
Kristinn Andrésson leggur mikla áherzlu á í bókmenntasögu sinni.
Sigurður prófessor Nordal gaf út merkilega lesbók árið 1924. Framan
við hana var prentuð ritgerð um Samhengið í íslenzkum bókmenntum og
sýnt fram á, að frá því að Snorri Sturluson skrifaði Snorra-Eddu hafi
samhengi íslenzkra bókmennta alltaf verið bjargað og það því aldrei rofnað,
og í islenzkum hókmenntum hafi ævinlega verið fylgt þjóðlegri og öfga-
lausri stefnu, hvaða bókmenntatízka sem uppi hafi verið í umheiminum,
án þess þó að íslenzkir menningarfrömuðir lokuðu sig inni og firrtust
erlendar stefnur og strauma. Hið erlenda hafi ávallt verkað sem yljandi
vorblær á íslenzkan gróður, en aldrei náð að verða að ofsastormi, sem
orsakaði menningarlegt sandfok. Meðal annars vegna þess, hve þessi rit-
gerð Nordals vakti mikla athygli, þótti Kristni Andréssyni sérstaklega
hentugt og líklegt til ávinnings, að hinn kommúnistíska áróðursstarfsemi
sigldi undir fána þjóðlegrar menningarhefðar. Hann nefndi því bóka-
forlag kommúnista Heimskringlu, eins og víðfrægasta rit heimskunnasta
ritsnillings íslendinga, og svo skyldi þá einmitt starfsemi Máls og Menning-
ar teljast framhald af starfi Fjölnismanna, menn sandfoksins frykjast feta
í fótspor heillaríkustu voryrkjufrömuða íslenzkrar bókmennta- og menn-
ingarsögu.